Sudbina svih ledničkih jezera, pa tako i Biogradskog, koja su nastala za vrijeme interglacijacije (otapanja lednika), vrlo je neizvjesna, ocijenio je u razgovoru za Ecoportal, rukovodilac Odjeljenja za kulturnu baštinu i održivi razvoj, Veselin Luburić.
Opasnost od nestajanja jezera
–Naučno je dokazano činjenica da su sva jezera ledničkog porijekla na tlu Evrope ugrožena i latentno izložena opasnosti od nestajanja. Danas je teško predvidjeti kada i da li će se to desiti sa brojnim jezerima koja su glečerskog porijekla. Samo Biogradsko jezero je tokom Holocena bilo dva do tri puta prostranije, a njegova dubina je, kako su procijenili stručnjaci, bila oko 30 metara. Procesi erozije učinili su da se danas govori o pretposljednjem stadijumu života jezera, a njegova dubina se više nego prepolovila i sada za vrijeme najvećeg vodostaja iznosi 12 metara. Postoje pretpostavke da je posljednjih godina došlo do još većeg smanjenja vodostaja, tako da je upitna i dubina od 12 metara – ističe Luburić.
Kako je kazao, činjenica je da jezero gubi vodu kroz više ponora na sjevernom kraku, te i da se tu i ranije pokušavalo sa plombiranjem (tzv. injekcione zavjese), ali je vrijeme pokazalo da to nije adekvatna zaštita.
-Drugi proces koji se decenijama događa je taj da se jezero zasipa nanosima iz Biogradske rijeke i Lalevog potoka, što utiče na smanjenje njegove zapremine. Treći problem je stvaranje morenskog nanosa u koritu rijeke Jezerštice (regresiona erozija), što predstavlja latentnu opasnost za nestanak jezera. Naime, između Biogradskog jezera i rijeke Jezerštice formirana je čeona morena koja predstavlja prirodnu barijeru izmešu Jezera i njegove glavne otoke, a koja je izložena konstantnim erozionim procesima, što je uslovilo stvaranje klizišta na njenoj desnoj obali – navodi naš sagovornik.
Nizak nivo vode
Vrlo je izvjesno, kako je kazao, da je sadašnji nizak nivo vode posljedica zasipanja nanosa iz Biogradske rijeke i Lalevog potoka. Upozorava i podatak da je u posljednjih 14 godina (tokom sušnih ljetnjih mjeseci) jezero čak 3 puta bio na istorijskom minimumu.
-Svi pobrojani razlozi utiču na to da se nivo vode (kako po dubini, tako i po prostranstvu) drastično smanjio u ovom periodu godine – navodi on.
Luburić ističe da se radi o vrlo kompleksnom problemu i još kompleksnijim procesima, te i da je Javno preduzeće za nacionalne parkove prethodnih godina više puta organizovalo okrugle stolove radi izrade idejnog sanacionog rješenja.
-Okupili smo eminentne stručnjake iz oblasti hidrografije, hidrologije, geologije, geografije i ekologije, kako bi zajednički definisali najoptimalnije rješenje ili mjere koje je neophodno preduzeti na samom Biogradskom jezeru. U saradnji sa tada nadležnim Ministartvom (MORT) smo prije nekoliko godina aplicirali za dobijanje sredstava od strane inostranih donatora, a jedna od prvih faza pretpostavljala je angažman domaćih i međunarodnih eksperata koji bi nanovo ispitali sve uzroke zbog kojih jezero gubi vodu i nakon toga izradili projekte njegove sanacije, koja bi tekla po fazama. Nažalost, ni do danas nijesmo dobili odgovor da li je naša aplikacija razmatrana – pojašnjava Luburić.
On ističe da je uz podršku države i međunarodnih fondova moguće početi nove istražne radove i na osnovu njih preduzeti neophodne sanacione mjere na zaštiti Biogradskog jezera.
Opstanak jezera je ugrožen, ali uz preporuku struke i nauke, kao i na bazi prethodnih istraživanja, moguće je sprovesti mjere na njegovoj zaštiti
Veselin Luburić
Istraživanja za sanaciju Biogradskog jezera
Prethodnih decenija rađeno je više istraživanja i urađeno više projekata za sanaciju Biogradskog jezera. Tako su 1976. godine, u više navrata, rađena geološka istraživanja od strane Šumarskog fakulteta iz Beograda koji je uradio dva projekta zaštite jezera.
-Prvi se odnosio na problem zasipanja jezera nanosima iz Biogradske rijeke i Lalevog potoka, a drugi se bavio pitanjem saniranja klizišta izazvanog regresivnom erozijom Jezerštice. Projekat nije realizovan iz tehničkih razloga i nedostaka finansijskih sredstava. Sudbini Biogradskog jezera država se vratila desetak godina kasnije, kada je NP Biogradska gora 1988. godine od Zavoda za geološka istraživanja SR Crne Gore naručio projekat hidroloških i geoloških ispitivanja u cilju sanacije jezera. Prema informacijama sa kojima Javno preduzeće trenutno raspolaže, Zavod nije završio dogovoreni projekat zbog nedovoljnog i neblagovremenog obezbjeđivanja novčanih sredstava. Takođe, krajem 1990. godine izvršeno je mjerenje nanosa i uzimanje uzoraka na profilima koji su bili suvi. Tom prilikom se pokazalo da postoji mogućnost vađenja dijela nanosa iz jezera bez posledica po ekosistem – kazao je on.
Priča u vezi sanacije jezera je aktuelizovana 2005.godine kada je Skupština Crne Gore izdvojila sredstva za projekat Zelenih Crne Gore, koji su uradili idejno rješenje anti-erozione zaštite jezera.
-U tom rješenju dramatično je upozoreno od strane Zelenih Crne Gore da jezeru prijeti nestajanje za pet godina. Vođeno tragom takvih upozorenja, JP Nacionalni parkovi angažovalo je Građevinski fakultet koji je uradio studiju za sanaciju erozijom nastalog klizišta na desnoj obali Jezerštice. Projekat Zelenih i Građevinskog fakulteta iz Podgorice predviđa izradu potpornih zidova (tzv. gabiona), s razlikom što projekat NVO Zeleni Crne Gore predviđa i izmještanje korita rijeke Jezerštice, a Građevinski fakultet preporučuje postavljanje nasipa od gabiona koji bi držali formiranu morensku stopu na desnoj strani rijeke Jezerštice koja je i izložena eroziji – objašnjava Luburić.
Nacionalni parkovi, kako kaže, svjesni su kompleksnosti problema, i u saradnji sa svim relevantnim institucijama u zemlji i inostranstvu, uradiće sve što je neophodno kako bi se u što skorijem vremenu pristupilo rješavanju pitanja opstanka jezera.
Projekat sa procjenom uticaja na životnu sredinu
-U tom kontekstu, mišljenja smo da je neophodno uraditi Glavni projekat sa paralelnom izradom procjene uticaja na životnu sredinu, a koji bi definisao cijenu koštanja budućih istražnih i sanacionaih radova. Takođe, smatramo da je prije svega nužno utvrditi mjesta izvora, procijeniti njihovu jačinu, periode javljanja. Neophodno je i revidirati davno izrađene projekte regulacije, uraditi kompletno snimanje jezera, i u svim istraživanjima uzeti u obzir Biogradsku rijeku kao pritoku i Jezeršticu kao otoku jezera – naveo je on.
Luburić je napomenuo da je ovo pitanje i sa stručnog i sa naučnog stanovišta vrlo kompleksno, jer je i samo jezero smješteno u jednoj od tri preostale prašume u Evropi, pa procesu ispitivanja i mjerama za njegovo rješavanje treba pristupiti sa puno senzibiliteta iz mnogo razloga.
-Za relizaciju već izrađenih projekata i revidiranje novih projekata i istraživanja, neophodno je uložiti značajna finansijska sredstva, pa očekujemo i podršku države i međunarodnih fondova u tom pravcu. Neophodna su i detaljna hidrološka i geološka istraživanja, što implicira uključivanje naučne zajednice i institucija koje se time bave. Javno preduzeće za nacionalne parkove, kao odgovoran upravljač, će u kontinuitetu podsjećati nadležne državne instituicije da se ozbiljno i konkretno uključe u problem sanacije problema sa kojima se suočava jedno od najljepših glečerskih jezera na svijetu – zaključuje Luburić.
M. Lazarević
Foto ilustracije: Lepe vesti, Mapio.net, Vijesti
