Znanje o energetskoj efikasnosti zgrada, kao i u mnogim drugim oblastima, predstavlja savremenu sistematizovanu interpretaciju već stečenih znanja i iskustava, u ovom slučaju vezanih za principe građenja koji posebno ističu značaj konteksta u kreiranju arhitekture, u prvom redu uticaja prirodnog okruženja, uključujući i faktore građene sredine, kao i društva i kulture uopšte, kazao je, u intrvjuu za Ecoportal, redovni profesor Arhitektonskog fakulteta u Podgorici, arhitekta, dr Dušan Vuksanović.
-Svakako, navedeno se odnosi na arhitektonske aspekte EEZ koji su zaista ključni/determinišući za karakteristike zgrade u pogledu EE. Znanje o EEZ je izuzetno važno primijeniti u praksi, zato što, pored naslovnog cilja poboljšanja „energetskog ponašanja zgrade“, djeluje direktno u pravcu reafirmacije postulata urbanizma i arhitekture koji su ozbiljno, nerijetko i brutalno (čak i karikaturalno), narušeni u aktuelnoj praksi uspostavljenoj u društveno-ekonomskim okolnostima tzv. tranzicije. Gledajući koncept EEZ u svijetlu EU politika, riječ je o projektu u okviru strategija zaštite životne sredine, u okviru kojeg se zgrade (i naselja) tretiraju kao emiteri gasova staklene bašte. – ističe profesor Vuksanović.
Značaj enregetske efikasnosti zgrada, kako navodi, prepoznao je još dok je bio na magistarskim studijama.
-Moja zainteresovanost i okrenutost temi EEZ rezultat je i prirodni nastavak višegodišnje posvećenosti pomenutoj temi arhitekture „in harmony with nature“, počev od magistarskih studija, krajem 80-tih, na Građevinskom fakultetu u Ljubljani, preko naučnoistraživačkih projekata čiji je nosilac bio GF Univerziteta „Veljko Vlahović“, brojnih naučnih i stručnih radova, uključujući i doktorat na Arhitektonskog fakulteta Univerziteta u Beogradu, ali i iskustvo u svojstvu gostujućeg profesora na Univerzitetu u Oregonu, SAD – navodi Vuksanović.
Počeo je, kako kaže, da se uključuje u temu energetske efikasnosti 2007. godine, kada je država započela projekat implementacije EEZ, a u okviru kojeg je bio angažovan zajedno sa (pokojnim) profesorom sa Mašinskog fakulteta, dr Nenadom Kažićem.
Tržišni ambijent i energetska sertifikacija zgrada u službi unapređenja energetske efikasnosti
Prema njegovim riječima, nezahvalno je i diskutabilno izdvajati određenu pojavu ili faktor, odnosno skup faktora, kao gorući problem kod energetske efikasnosti zgrada.
-Radi se o karakteristikama produkcije u građevinarstvu u dužem periodu, ali se može konstatovati da su uspostavljeni određeni tržišni mehanizmi funkcionisanja u projektovanju i izgradnji zgrada koji „ne prepoznaju“ energetsku efikasnost kao dodatnu tržišnu vrijednost stana ili tzv. turističkog apartmana.
Kako je istakao, pored mehanizama tržišnog ambijenta, prepreku unapređenju EEZ predstavlja okolnost da država još uvijek nije pokrenula proces energetske sertifikacije zgrada koja je ključni uslov za tržišnu valorizaciju EE kao kriterijuma kvaliteta izgrađenog prostora, iskazanog kroz energetsku klasu kao izraz ostvarenog nivoa EE. Ovim bi se uspostavila i motivacija svih protagonista, od investitora do izvođača radova, da unaprijede energetske performanse zgrada koje budu projektovane i realizovane u skladu sa zahtjevima sertifikacije – ističe Vuksanović.
Visina početnih ulaganja prilikom implementacije EE mjera
Implementacija mjera energetske efikasnosti često se (nepravedno) smatra skupim i relativno nepotrebnim rješenjem.
To pitanje na određen način zaokružuje kompleks bitnih relevantnih pitanja – uslovljavajućih za implementaciju koncepta i mjera EE.
-Dakle, i u ovom slučaju radi se o prepoznavanju interesa, u prvom redu od strane investitora, ali i od strane kupaca, kroz scenario kojim se, na argumentovan način, ukazuje na opravdanost povišenih početnih ulaganja u EE, jer se na taj način omogućavaju, i ekonomske koristi usljed nižih troškova za grijanje i hlađenje, i povišeni kvalitet toplotnog komfora, tokom cjelokupnog životnog vijeka zgrade, uz uslov održavanja sertifikovanih energetskih karakteristika zgrade – pojašnjava naš sagovornik.
Estetika energetski efikasnih objekata
Profesor Vuksanović naglašava da se svakako može govoriti o neugroženosti estetike energetski efikasnih objekata.
-U tom pogledu primjetno je prisustvo skepse, mada nezvanično, među našim arhitektima. Rekao bih da se radi zapravo o odbijanju/izbjegavanju dodatnog napora koji načelno iziskuje prožimanje procesa projektovanja i koncepta arhitektonskih rješenja principima i kriterijumima energetske efikasnosti. A odgovor na pitanje o raskoraku između „riječi i djela“ ima najmanje dvije pozadine/razloga: govoriti o temi je poželjno zbog prepoznavanja trenda koji se (deklarativno) promoviše kao napredan, dok istovremeno djeluju i objektivne restrikcije u pogledu primjene EE, usljed percepcije investitora, ali i zbog percepcije teme koja generalno vlada (kod kupaca) na tržištu – ističe on.
Urbanističko planiranje i održivost u arhitekturi
Naš sagovornik objašnjava da je o ulozi i uticajima urbanističkog planiranja na održivost u arhitekturi već bilo riječi.
-Međutim, zbog pomenutih karakteristika urbanizacije, potrebno je mnogo više (javno) govoriti o uzrocima tako brojnih problema, generisanih i na lokacijama bez prethodne izgradnje i/ili uslovljavajuće infrastrukture, što predstavlja svojevrstan apsurd. Riječ je, dakle, o više slučajeva na teritoriji Podgorice i Primorja, posebno Budve, kao zonama najvećih investicionih atrakcija, i atrakcija uopšte, gdje su ignorisana elementarna pravila urbanizma, što je rezultiralo ugrožavanjem i minimalne funkcionalnosti saobraćajnog pristupa, a o kriterijumima bačene sjenke/regularne insolacije, prirodnog provjetravanja i prava na vidik iluzorno je i govoriti. U uslovima bolje uređenih tokova urbanizacije, urbanističko planiranje zapravo predstavlja ključnu, odnosno determinišuću fazu za ostvarivanje realizacija sa atributima održivosti – objašnjava on.
Argumentacija, kako kaže, leži u okolnosti da se u fazi izrade plana, za potrebe iskazivanja kvantifikovanih kategorija, kao što su broj stanova, struktura stanova prema sobnosti, i dr., daju predlozi rješenja i stambenih sklopova, iz kojih proističe broj stanova vezanih za jedno stepenište (i lift) po etaži, što uslovljava i ograničava mogućnosti da se svim stanovima, osim 1-sobnim i garsonjerama, obezbijedi kvalitetna insolacija i prirodno provjetravanje (uslovljeno dvostranom orijentacijom).
Materijalizacija objekata
Vuksanović objašnjava da kada je o materijalizaciji riječ, prvenstveno imamo u vidu materijalizaciju omotača zgrade, fasada i krovova.
-U okviru fasada, osjetljiviji i zahtjevniji dio čini materijalizacija prozora, imajući u vidu značajno kompleksniju ulogu prozora (dnevni osvjetljaj, prirodna ventilacija, toplotni gubici, solarni toplotni dobici), u odnosu na pune dijelove fasada, zbog čega od kvaliteta zastakljenja i okvira, i primjene zaštite od sunca, može značajno zavisiti energetski odziv zgrade. Važan udio svakako ima i krov, kao najeksponiraniji dio omotača zgrade. Pitanje krova posebno je kompleksno, jer na materijalizaciju krova utiče u prvom redu tipologija, počev od razdvajanja na ravni i kosi krov, a zatim i tipološki raznolike interpretacije kosog krova. Odabir određene tipologije implicira i materijalizaciju krova, koja opet zahtijeva usaglašavanje sa kontekstom – objašnjava Vuksanović.
Sertifikacija objekata u Crnoj Gori primjenom nacionalnog MEEC softvera
Pokretanje procesa energetskog sertifikovanja zgrada uz primjenu nacionalnog softvera MEEC, kako ističe Vuksanović, zahtijeva vrlo ozbiljnu pripremu sa planiranjem jasno definisanih faza, kao neophodnih u toku procesa uspostavljanja sistema.
-Pripremne aktivnosti iziskuju kvalitetnu komunikaciju sa svim pomenutim protagonistima, posebno sa velikim građevinskim kompanijama koje su u prethodnom periodu bile i investitori, zbog njihovog uticaja na politike u oblasti građevinarstva, ali i značajnih iskustava, i u tehničko-tehnološkom, i u tržišnom aspektu. Prva faza bila bi svakako usmjerene na zgrade u državnom vlasništvu i vlasništvu lokalne uprave, u skladu sa poznatom direktivom EU, ali već i domaćom metodologijom i praksom, vezanom za korišćenje kreditnih linija u primjeni mjera EE. Najvažniji razlog usporavanja, odn. odlaganja procesa leži u nedovoljnim stručnim kapacitetima: u nedovoljnom broju sertifikovanih auditora, ali i u gotovo potpunom odsustvu kompetentnih stručnjaka (koji ne bi morali biti licencirani), prije svega arhitekata i mašinskih inžinjera, čije bi učešće u procesima planiranja, projektovanja i izvođenja omogućilo kvalitetnija rješenja, uključujući i izradu elaborata EE u okviru glavnog projekta. Veoma značajnu prepreku predstavlja i manjak kapaciteta u državnoj upravi, prije svega u Ministarstvu energetike i rudastva, kao nadležnom, ali svakako i u suštinski i funkcionalno povezanom Ministarstvu prostornog planiranja, urbanizma i državne imovine – ističe Vuksanović.
Zelena arhitektura
Odgovarajući na pitanje da li i na koji način dovoljno brinemo o zaštiti životne sredine i razvoju naselja i gradova, kazao je da se malo toga smislenog može reći, osim uobičajenih konstatacija i apela.
-U aktuelnom društvu imamo veliki problem sa nedostatkom znanja u mnogim oblastima, pa čak i sa nedostatkom informisanosti, uz, istovremeno, izraženu sklonost/težnju da se koristimo pojmovima i terminima u trendu! U vezi sa pitanjem razumijevanja zelene arhitekture i održivosti, može se reći da je održivost pojam koji jako široko pokriva teme vezane za životnu sredinu, tako da se kao atribut zasnovano koristi i uz pojam arhitekture, ali sa previše uopštenim određenjem.
-Slično je i sa značenjem pojma zelena arhitektura koji se odnosi na pristupe, principe i koncepte ekološke orijentacije u arhitekturi, što, sve zajedno, po pravilu ostaje u domenu fraza.
Sasvim drugačije – konkretno značenje imaju pojmovi: zelena gradnja (green building) u smislu sistema sertifikacije, ili pasivna kuća (passive house), kao standard – objašnjava Vuksanović.
Lekcije tradicionalne gradnje
-Način primjene pouka iz prošlosti, odnosno lekcija iz tradicionalne, u prvom redu ruralne gradnje, u savremenim promišljanjima, idejama i konceptima u arhitekturi ne bi trebalo da ima karakter „vraćanja“, koje bi moglo da prouzrokuje i neke vrlo diskutabilne interpretacije u smislu imitacije prošlosti – ističe on.
Jasno je, kako kaže, da se kroz sugestiju vraćanja na pouke iz prošlosti zapravo ukazuje na osvjedočene vrijednosti tradicije, u smislu održivosti, koje je potrebno identifikovati i kao vitalne zaista uzimati u obzir.
-Metodologija „upotrebe“ paradigmatskih tradicionalnih pristupa i principa građenja treba da bude transponovanje, odnosno reinterpretacija tradicionalnih obrazaca čiji bi izraz bio u savremenoj arhitekturi, kao izrazu vremena u kojem nastaje. Reinterpretacija je uvijek u skladu sa kontekstom, što znači da su lokalna pejzažna i kulturološka obilježja uporišta za kreiranje arhitekture. U tom smislu, možda najbolje i najinspirativnije primjere, u regionalnim okvirima, možemo naći u Sloveniji, a šire, svakako u Skandinaviji – zaključuje profesor Vuksanović.
Prir. M. Mitrić
