Posljedice klimatskih promjena kod nas i u svijetu doprinijele su tome da klima postane za +1,1 0C toplija i da već pogađa prirodne i ljudske sisteme. Osmotren je porast hidrološke i poljoprivrende suše i zajedničko djelovanje hazarda uslijed toplije klime, a promjene padavina postale su učestalije, saopštila je Ecoportalu načelnica Odsjeka za primijenjenu meteorologiju i klimatske promjene u ZHMS, Mirjana Ivanov.
Ovo su, kako je kazala naša sagovornica, samo neka od istraživanja Međuvladinog panela za klimatske promjene (IPCC) radne grupe 1 za fiziku klime i radne grupe 2 za uticaje, adaptaciju i ranjivost za region Evrope.
Prema izvještaju Svjetske meteorološke organizacije o stanju klime 2023. godine, posljednjih osam godina najtoplije su od kada postoje mjerenja.
-Suše praćene toplotnim talasima su u Crnoj Gori u posljednje dvije decenije pogodile naročito region primorja, zetsko-bjelopavlićku ravnicu, a zatim sjevernoplaninski region. Uticale su ne samo na poljoprivredu i šume već značajno i na vodostaj važnih rijeka i jezera, poput rijeke Morače i Zete, kao i Skadarskog jezera, što je potom uticalo na ribarstvo, poljoprivredu i sektor energetike. Suše su imale uticaj i na podzemne vode što već predstavja potencijalan problem u budućnosti. Deficit padavina znači i da je sadržaj vode u tlu znatno smanjen zbog čega biljke otežano crpe vodu iz zemljišta i polako venu – ističe Ivanov.
Što se tiče padavina, kako dodaje, tokom perioda od 2000-2020. godine naročito su bili izraženi veći dnevni intenziteti padavina u Sjevernom i Središnjem regionu.
-Ukupna godišnja količina padavina u danima jakih kiša bila je u ovom periodu povećana u odnosu na klimatološku normalu 1961-1990.
Planovi prilagođavanja klimatskim promjenama, kako dodaje, omogućavaju zemljama da identifikuju svoje prioritete kako srednjoročno tako i dugoročno.
-Planira se razvoj u svim važnim sektorima u skladu sa smjernicama Okvirne konvencije UN o klimatskim promjenama (UNFCCC). Ovim planovima ističu se akcije koje vlade i donosioci odluka treba da preduzmu kako bi sprovelo prilagođavanje uticajima klimatskih promjena. U saradnji sa Programom Ujedinjenih nacija za razvoj (UNDP), Ministarstvo turizma, ekologije, održivog razvoja i razvoja sjevera, realizuje projekat „Jačanje kapaciteta Crne Gore u oblasti integrisanja rizika od klimatskih promjena u proces planiranja“ za izradu Nacionalnog plana prilagođavanja na klimatske promjene – NAP, kao i projekat ,,Jačanje crnogorskog Nacionalno utvrđenog doprinosa (NDC) i akcija adaptacije u okviru transparentnosti” kroz inicijativu za izgradnju kapaciteta za transparentnost – CBIT – objašnjava ona.
Ključni sektori u Crnoj Gori za koje se izrađuju mjere za prilagođavanje klimatskim promjenama i finansijske procjene su: poljoprivreda, turizam, sektor voda i zdravlje.
Globalno zagrijevanje, kako dodaje, odražava se i na temperature vazduha u Crnoj Gori.
-U periodu od 2000. pa do sada, u sjevernom regionu je bilo više toplih perioda tokom godine nego što je to uobičajeno za ovo područje i manji broj mraznih dana. Vegetaciona sezona se produžila naročito na Žabljaku. U središnjem i primorskom regionu evidentne su pozitivne promjene u broju ljetnjih i tropskih dana, toplih dana i noći, dužine i broja toplotnih talasa. Trend je pozitivan, rastući s vremenom, dok za razliku od sjevernog regiona nema velikih promjena u broju mraznih dana niti u dužini vegetacione sezone – objašnjava Ivanov.
Na godišnjem nivou, kako ističe, temperatarura vazduha je 2023. bila u kategoriji „toplo“ u sjevernom i centralnom regionu, dok su se izdvajale i podoblasti sa „vrlo toplim“ i „ ekstremno toplim“ uslovima (sjeveroistočne i istočne oblasti).
–Trend visokih temperatura nastavio se i tokom januara, pa je za taj mjesec temperatura vazduha bila u kategorij „toplo“ u najvećem dijelu Crne Gore. Odstupanja temperature vazduha u odnosu na period 1991-2020. su bila pozitivna i u rasponu od +1.1 0C u Herceg Novom do +2.7 0C u Bijelom Polju – navodi ona.
Ivanov ističe da je izutetno važno analizirati klimatske elemente, a naročito ekstremne klimatske i vremenske događaje i njihove projekcije.
-Oni predstavljaju najvažniji podatak za dalje analize uticaja, ranjivosti i adaptacije na osmotrene i projektovane promjene klime, izradu planova, strategija i slično u svim sektorskim oblastima privrede i društva. S obzirom na to da se već nalazimo u toplijoj klimi, treba očekivati češće ekstremne vremenske i klimatske događaje poput toplotnih talasa, ekstremnih temperatura (prvenstveno visokih), suša, oluja, jakih kiša koje dovode do poplava. Hladnih talasa biće manje u odnosu na klimatološku normalu 1961-1990, a takođe i mraznih dana, na šta osmatranja već i ukazuju. Ovakve prilike će naročito negativno uticati na poljoprivredu, šumarstvo, zdravje, turizam i hidrologiju, a preko hidrologije na ekonomiju koja od nje zavisi (sektor energetike) – ističe ona.
Ona je navela rekorde u temperaturama u prošloj godini kod nas i u regionu
Kod nas, kako dodaje nakon marta 2001. godine, mart 2023. godine je bio najtopliji u Pljevljima i Kolašinu sa srednjom mjesečnom temperaturom od 8.1C i 6C respektivno.
-U julu 2023. zabilježen je jedan tropski dan sa maksimalnom dnevnom temperaturom većom ili jednakom 30 0C na Žabljaku, i jedna tropska noć sa minimalnom dnevnom temperaturom većom ili jednakom 20 0C na Žabljaku, Cetinju i u Kolašinu. U Rožajama je dostignuta rekordna temperatura iz 2012. koja je iznosila 21.2 0C, zatim druga po redu najviša temperatura poslije 2012. godine dostignuta je u Kolašinu od 20.8 0C i Bijelom Polju 23.8 0C. Detaljnije informacije mogu se naći na web stranici ZHMS-a www.meteo.co.me. – objašnjava Ivanov.
Septembar je bio najtopliji do sada za Kolašin i Rožaje sa najvišom do sada srednjom temperaturom vazduha od 17.2 0C.
Oktobar 2023. je bio ekstremno topao u svim krajevima Crne Gore, i vrlo topao na Žabljaku i Kolašinu. Srednje temperature vazduha su do sada najviše u svim gradovima Crne Gore.
Decembar 2023. je najtopliji nakon 2022. u Podgorici, Nikšiću, Žabljaku i Cetinju.
Prema njenim riječima, jedan od ključnih instrumenata za podsticanje strateškog i kontinuiranog planiranja mjera prilagođavanja i ublažavanja klimatskih promjena na lokalnom nivou je izrada Akcionog plana za odživu energiju i klimu (Sustainable Energy and Climate Action Plan – SECAP) za opštine/lokalne samouprave, sa posebnim smjernicama i uputstvom za metodologiju izrade Akcionog plana, standardizovano prikupljanje podataka i izvještavanje kako bi se ostvarili postavljeni ciljevi i obaveze do 2030. godine.
-Međunarodna inicijativa ,,Sporazum gradonačelnika za klimu i energiju (Covenant of Mayors – CoM) ima za cilj jačanje i unapređenje klimatskih i aktivnosti u oblasti energije na opštinskom nivou. Inicijativa uključuje: smanjenje emisija CO2, jačanje otpornosti na klimatske promjene, razmjenu znanja i stečenih iskustava, i bavi se prilagođavanjem i ublažavanjem klimatskih promjena kako bi se obezbijedila održivost i otpornost na lokalnom nivou – objašnjava Ivanov.
Stock.Adobe.Com
Procjena rizika i ranjivosti realizuje se, kako dodaje, u okviru projekta „EU za energetsku tranziciju – Sporazum gradonačelnika na Zapadnom Balkanu i u Turskoj“, koji zajednički kofinansiraju Evropska unija i Savezno Ministarstvo za ekonomsku saradnju i razvoj Republike Njemačke (BMZ), a sprovodi ga Deutsche Gesellschaft für Internationale Zusammenarbeit (GIZ) GmbH na Zapadnom Balkanu .
-Podrška lokalnim samoupravama u Crnoj Gori ima za cilj da prilagođavanje na klimatske promjene na lokalnom nivou bude u skladu sa međunarodnom inicijativom “Sporazum gradonačelnika za klimu i energiju ” i do sada je urađena za opštine: Podgoricu, Pljevlja, Kolašin i Tivat – ističe ona.
Svjeski dan meteorologije 23.mart
Svjetska meteorološka organizacija (WMO) svakog 23. marta obilježava datum kada je uspostavljena (23. mart 1950). Za takav događaj biraju se aktuelne teme, a ovogodišnja je “Na liniji fronta u borbi za klimu”.
-Tema je izabrana jer je WMO na prvoj liniji aktivnosti vezanih za klimu kroz partnerstva širom svijeta. Ona prati stanje klime, obezbjeđuje naučne informacije za smanjenje emisija gasova sa efektom staklene baste, pruža klimatske usluge kako bi podržala adaptaciju na klimatske promjene. Pri tome, važan doprinos imaju nacionalne hidrometeorološke službe – dodaje Ivanov.
Kako ističe WMO: klimatske promjene su realne i predstavljaju stvarnu prijetnju cjelokupnoj civilizaciji, a njeni efekti su već vidljivi i moraju se preduzeti urgentne aktivnosti, svaka decenija od 1980-ih bila je toplija od prethodne. 2023. godina je bila najtoplija godina u istoriji, sa srednjom globalnom temperaturom od oko 1,45 °C iznad prosjeka posmatranog za period 1850-1900. To je uglavnom bilo zbog kombinacije klimatskih promjena uzrokovanih ljudskim djelovanjem i El Niña, prirodnog fenomena. Višak energije u atmosferi bio je zarobljen rekordnim nivoima gasova sa efektom staklene baste – zaključuje ona.
Promjene meteoroloških elemenata
Učestalije ekstremno visoke maksimalne i minimalne temperature; (najviša do sada izmjerena maksimalna dnevna temperature je 44,8 0C u Podgorici, avgusta 2007. god.), češći i duži toplotni talasi; manji broj mraznih dana i vrlo hladnih noći; postoji opasnost od pojave kasnog mraza; suše praćene šumskim požarima i toplotnim talasima; prekid sušnog perioda praćen intenzivnim padavinama; pojavljivanje jakih olujno vremenskih nepogoda; smanjenje broja uzastopnih dana sa kišom; smanjenje broja jakih padavina; povećanje intenziteta padavina; smanjenje ukupne godišnje količine snijega; porast površinske temperature mora.
Posljedice
Fenofaze nastupaju ranije: npr. početak cvjetanja jabuke sorte Jonatan nastupa za 2-9 dana ranije u odnosu na klimatološku normalu 1960-1991; ekspanzija insekata i bolesti šuma; pomeranje šumskih vrsta ka višim širinama; smanjivanje površina pod smrčom, jelom i bijelim borom; poplave (naročito područje Ulcinja , Ade Bojane, zone manjih bujičnih tokova i delte Bojane); erozija zemljišta u obalnom području i širenje goleti; vodna erozija naročito u oblasti bujičnih tokova; smanjivanje plaža; gubitak biodiverziteta i smanjenje atraktivnosti turističkog prostora primorja; negativan uticaj toplotnih talasa na zdravlje ljudi
Prir. Milena Vuković
