Iako električna vozila predstavljaju ključnu komponentu energetske tranzicije i borbe protiv klimatskih promjena, ona su istovremeno postala jedna od glavnih meta dezinformacionih kampanja širom Evrope. Nove analize otkrivaju da se ovaj fenomen ne zasniva na klasičnom negiranju nauke, već na suptilnijim tehnikama – izazivanju sumnje, emocionalnim apelima i iskrivljenim prikazima stvarnosti.
Zajednički izvještaj organizacija Science Feedback i Newtral, urađen uz podršku Evropske fonadcije za klimu (European Climate Foundation) i Evropske mreže za standarde u provjeri činjenica (EFCSN), pruža uvid u ovu složenu i adaptivnu pojavu. Analiza se temelji na podacima iz baze EuroClimateCheck i obuhvata sadržaje iz Španije, Francuske, Njemačke i Velike Britanije.
Električna vozila pod paljbom
Kroz pregled više od 9.000 sadržaja sa društvenih mreža, televizije, radija, Telegrama i baza podataka za provjeru činjenica, identifikovano je sedam dominantnih dezinformacionih narativa koji se uporno ponavljaju u vezi sa zelenim transportom:
- Klimatske mjere u sektoru saobraćaja su navodno neefikasne.
- Zelena mobilnost koristi resurse štetne po životnu sredinu.
- Infrastruktura nije spremna za tranziciju.
- Klimatske politike ugrožavaju lične slobode.
- Električna vozila su nesigurna i opasna.
- Zdravstvene i ekološke koristi su preuveličane.
- Električni transport je ekonomski neodrživ, uništava radna mjesta i rasipa javna sredstva.
Ove tvrdnje vješto kombinuju činjenice i djelimične istine sa netačnim informacijama, često koristeći izostavljanje konteksta, preuveličavanje i pogrešno uokviravanje. Tako se, na primjer, brka razlika između zagađenja vazduha i emisija gasova sa efektom staklene bašte ili se širi strah od navodnih požara i nestabilnosti elektroenergetske mreže zbog EV punjača.
Paradoksalno, ova dezinformaciona ofanziva jača baš u trenutku kada postaje dostupno više kvalitetnih podataka o efektima i koristima klimatskih politika u sektoru transporta. Umjesto informisane javne rasprave, sve više dominiraju pogrešno predstavljeni narativi.
Evropski problem – lokalne nijanse
Iako se slične tvrdnje o električnim vozilima šire širom Evrope, izvještaj jasno pokazuje da se dezinformacije vješto prilagođavaju specifičnostima svake zemlje, oslanjajući se na lokalne strahove, kulturološke obrasce i političku klimu.
Tako u Španiji dominiraju brige o bezbjednosti, pri čemu su učestale dezinformacije o navodnim požarima električnih vozila, kao i teorije zavjere o zabrani vožnje vozila sa jednim putnikom.
Francuska se suočava sa izraženom ideološkom polarizacijom, gdje je raširen narativ da klimatske mjere u sektoru saobraćaja ne daju rezultate, uprkos snažnom naučnom konsenzusu. Ovaj skepticizam dodatno je podstaknut tokom izbora za Evropski parlament 2024, uz snažan politički i medijski uticaj.
U Njemačkoj je u fokusu ekonomski aspekt, pa se električna vozila pogrešno predstavljaju kao prijetnja industriji i radnim mjestima. Istovremeno se šire tvrdnje da proizvodnja i reciklaža baterija povećavaju emisije, te da zbog veće mase EV vozila dolazi do intenzivnijeg zagađenja gumama.
Velika Britanija kombinuje više vrsta strahova – od troškova i bezbjednosti do prekomjerne kontrole države. Program ULEZ se lažno prikazuje kao poreski mehanizam koji ograničava slobodu, dok mediji dodatno raspiruju zabrinutost pričama o požarima i navodnom porastu cijena osiguranja zbog električnih vozila.
Prema upozorenjima stručnjaka, rasprava o zelenoj mobilnosti u Evropi sve manje ima karakter tehničkog dijaloga, a sve više poprima obrise političke bitke. Klimatska tranzicija se sve češće predstavlja kao napad na slobodu, ekonomsku nezavisnost ili nacionalni identitet, a ne kao rješenje za zajednički problem. Ovaj ideološki okvir, koji često dolazi iz političkih i industrijskih krugova, stvara plodno tlo za širenje dezinformacija.
Poluistine koje oblikuju pogrešnu sliku o zelenoj mobilnosti
Važno je razumjeti zašto su ovi narativi ne samo pogrešni, već i potencijalno štetni po javnu raspravu i ekološki napredak. Iako mnogi od njih koriste zrno istine ili iznose djelimične podatke, najčešće iskrivljuju stvarnu sliku kroz selektivno prikazivanje informacija, pogrešan kontekst i emocionalno manipulisanje. Na primjer, tvrdnje da električna vozila zagađuju više od konvencionalnih temelje se na površnim poređenjima koja zanemaruju kompletne analize životnog ciklusa – uključujući činjenicu da EV vozila tokom eksploatacije emituju znatno manje gasova sa efektom staklene bašte.
Takođe, narativ da infrastruktura nije spremna za tranziciju često ignoriše ogroman napredak koji se već dešava širom Evrope, uz stalna ulaganja u proširenje mreže punjača i modernizaciju mreža. Što se tiče ekonomske održivosti, istraživanja pokazuju da tranzicija ka zelenom transportu otvara više radnih mjesta nego što ih gubi, dok subvencije za EV vozila i javni prevoz imaju potencijal da smanje dugoročne troškove za građane.
Jedan od ključnih problema koje ističe izvještaj jeste i namjerno zamagljivanje razlike između zagađenja vazduha i emisija gasova staklene bašte, što se često koristi za podrivanje zdravstvenih i klimatskih koristi električnog transporta. Sve u svemu, riječ je o narativima koji ne negiraju nauku direktno, već je potkopavaju kroz sumnju, poluistine i strah, što ih čini posebno opasnima jer se teško razotkrivaju bez dubljeg uvida u podatke i namjere onih koji ih šire.
Kako odgovoriti na dezinformacije?
Autori izvještaja preporučuju da borba protiv dezinformacija ide dalje od puke provjere činjenica. Potrebno je razumjeti zašto određene narative publika prihvata, i kako se oni ukorjenjuju u društvenim kontekstima. Ključne preporuke uključuju:
- Komunikacija mora biti empatična i bliska građanima, ne samo tehnička i hladna.
- Ugledni glasovi – naučnici, lokalni lideri i nezavisni novinari – treba da preuzmu glavnu ulogu u širenju informacija.
- Institucije moraju jasno komunicirati koristi i ciljeve svojih politika, naročito na lokalnom nivou.
- Prevencija ispred reakcije – brza, razumljiva i emocionalno inteligentna komunikacija prije nego što se lažne vijesti prošire, ima mnogo veću snagu od naknadnih demantija.
Na kraju, borba protiv ovih narativa nije samo pitanje tačnih informacija, već i očuvanja povjerenja u nauku i zajedničke volje da se Evropa zaista pokrene ka čistijoj, pravednijoj i održivoj budućnosti.
Jasmin Murić
Naslovna fotografija: Free-pik
