Visoke temperature i suše uzrokovale niske vodostaje i nepovoljnu hidrološku situaciju u Crnoj Gori

Ekstremno visoke temperature i suše kod nas i u Evropi uzrokovale su nepovoljnu hidrološku stituaciju i zabrinjavajuće niske vodostaje.

Međutim, stručnjaci objašnjavaju da su niski vodostaji karakteristični za ovo doba godine.

-Niski vodostaji su karakteristični za ovo doba godine, jer tokom sušnog ljetnjeg perioda, kada nastupe duži vremenski intervali bez atmosferskih padavina (obično ih prate i visoke temperature vazduha), na srednjim i malim vodotocima dolazi do značajnog smanjenja elemenata vodnog režima (vodostaj, proticaj) koji je poznat pod nazivom „male vode“ – objašnjava Golub Ćulafić iz Zavoda za hidrometeorologiju i seizmologiju.

Odgovarajući na pitanje do kada će se nastaviti ovakva situacija i kakve su prognoze, kaže da je teško dati odgovor imajući u vidu da na to utiče više faktora i elemenata. 

Vodni režim vodotoka

-Vodni režim nekog vodotoka predstavlja kompleks pojava i procesa koji se odnose na njegovo hranjenje i promjene koje se javljaju na njemu u zavisnosti od niza fizičkogeografskih faktora. Glavni faktor koji utiče na trenutno stanje vodotoka jesu klimatske prilike, prvenstveno padavine i od njih će direktno zavisiti koliko će se ovakvo stanje zadržati – navodi Ćulafić.

Godišnji tok kretanja vodostaja, kako ističe, na našim vodotocima karakteriše se faznim javljanjem tj. pojavom jednog glavnog i jednog sporednog minimuma kao i sa istim brojem javljanja maksimalnih voda. 

-Najznačajnija faza ovakvog režima jeste period njihovog javljanja, koji u prvom redu zavisi od načina hranjena datog vodotoka (samo kišnica, sniježnica ili kombinovano, itd.) i njegovih promjena u toku godine, koje su uslovljenje osobenostima klime tog područja. Ovakvo stanje tj. godišnj hod kolebanja može biti pravilan (ako se tokom godina približno ponavljaju određeni pokazatelji stanja vode u određenim vremenskim periodima) ili nepravilan (ukoliko iz nekog razloga dolazi do određenih anomalija). Obično se na našim rijekama minimum javljaju od jula pa sve do oktobra, mada se dešava da se takvo stanje produži i do novembra mjeseca – navodi naš sagovornik.

Niska vrijednost vodostaja

Prema njegovim riječima, na svim mjernim mjestima (hidrološkim profilima) na kojima se vrše osmatranja nivoa vode evidentne su niske vrijednosti vodostaja, ali još uvijek nijesu dostignuti apsolutni minimumi. 

-Napominjem da je ovakvo stanje uobičajeno za ovo doba godine, s tim što nije na svim vodotocima isto, jer na to utiče mnogo faktora i elemenata – ističe on.

Kada se govori o uticaju klimatskih promjena na vodne režime vodotoka (rijeke, jezera, itd) mora se, kako kaže, voditi računa o dužinama vremenskih serija analiziranih podataka, na osnovu kojih se izvode određeni zaključci o postojanju promjena, te njihovom obimu i veličini. 

-Danas je poznato da klimatske promjene ili varijacije vremena i klime (kako ih ko tumači) imaju značajan uticaj na hidrološki ciklus, ali su mnoge studije i istraživanja, pokazala da postoje i drugi prirodni faktori (npr. velike oscilacije vazdušnog pritiska iznad okeana) koji utiču na varijabilnost režima oticanja i hranjena vodotoka, i da mogu u određenoj mjeri pojačati njihove promjene. Sa aspekta klimatskih promjena, može se očekivati da će u određenim periodima godine (zima, proljeće) doći do povećavanja oticaja sa sliva, usled porasta temperature vazduha i intenzivnijeg topljenja sniježnog pokrivača. Ovakvo stanje može, u kombinaciji sa padavinaama koje se izlučuju u tečnom obliku, da izazovu pojavu velikih poplavnih talasa – objašnjava Ćulafić.

Povećano isparavanje

S druge strane, kako ističe, porast temperature uslovljava i povećano isparavanje (posebno sa površina jezera i mora), što ima negativan uticaj na vodni bilans i gubitke. 

-Ovakvo stanje dovodi do kondenzacije vodene pare i njenog zasićenja u atmosferi. Posle ovako dugog perioda suvog i toplog vremena, obično dolazi do naglog izlučivanja padavina, koje dovode do porasta nivoa vode u vodotocima, moru i jezerima (prirodnim i vještačkim) što u većini slučajeva dovodi do pojave velikih voda, koje izazivaju velike probleme svim privrednim granama i djelatnostima. Takođe, duži periodi suvog i toplog vremena imaju za posljedicu smanjenje količine vode u vodotoku, i mogu izazvati negativne posljedice na ekosisteme – pojašnjava Ćulafić. 

Male vode se manifestuju niskim vodostajem i proticajem i spuštanjem nivoa podzemnih voda u hidrogeološkim kolektorima, te malim zapreminama vode u akumulacijama i deficitom vlažnosti u zemljištu. 

-U prirodnim uslovima malovodni oticaji predstavljaju bazni oticaj koji potiče od podzemnih voda. Ovakvo stanje se definitvo negativno odražava i na hidroenergetske objekte, posebno na akumulacije koje se koriste za proizvodnju električne energije kao i na sama vodoizvorišta – ističe on.

Iskorišćavanje vodnih potencijala tj. hidroenergija, predstavlja jedan od najstarijih izvora energije, koja se oslanja na režima vodnih ciklusa određenog slivnog područja. 

Hidroenergija, obnovljiv izvor energije

-Ovakav vid iskorišćavanja energije predstavlja obnovljivi izvor, koji treba uz energiju Sunca i vjetra adekvatno valorizovati. Mišljenja sam da, bez obzira na određene negativne uticaje koje se javljaju prilikom izgradnje ovakvih hidrotehničkih objekata na životnu sredinu, ipak postoji (u određenim slivovima i vodotocima) opravdansot za njihovu izgradnju i iskorišćavanje ovog vida energetskog potencijala. Kako se savremeni klimatski procesi i pojave negativno odražavaju na ekosisteme, na nekim mjestima, stvaranjem akumulacija bi došlo do sistemskog upravljanja slivom tj. mogle bi se regulisali poplave, dok bi tokom ljetnjih mjeseci u krajnjem slučaju imali i rezervoare sa vodom koja bi se mogla koristiti i za druge potrebe a ne samo za proizvodnju električne energije (prvenstveno kao baseni za zahvatanje vode prilikom gašenja požara, navodnjavanje, zatim u ekstremnim situacijama i za vodosnabdijevanje uz adekvatan tretman itd.). Naravno, da bi se takvi objekti priveli namjeni neophodno je uraditi kvalitetne istražne radove i na osnovu toga donijeti adekvatna rješenja, koja će biti ekonomski najisplativija i sa negativnim uticajima koji su svedeni na minimum – objašnjava Ćulafić.

Zahvaljujući, kako kaže, prirodnim činiocima koji definišu režim voda i antropogenim uticajima (čovjek) na modifikaciju pojedinih elemenata režima, količine i kvalitet voda variraju u vremenu i prostoru. 

Očuvanje prirode

-Čovjek svojim djelovanjem u znatnoj mjeri može da da doprinos u očuvanju prirodne sredine ili obratno. Jedan od veoma bitnih faktora koji utiči na stanje i režim voda jesu reljef i vegetacija. Vegetacija povećava neravnine na zemljištu (reljefu), što dovodi do usporavanja površinskog oticanja padavina, a uvećava mogućnost infiltracije vode u tlo. Gubitkom vegetacije (sječa šuma, požari), posebno u terenima sa karaktersitičnim nagibima kakvi se javljaju u svim našim kanjonima rijeka, narušava se prirodni režim oticanja, što se ispoljava naglim promjenama hidroloških veličina koje veoma često dovode do izlivanja vode i plavljenja okolnih površina – ističe on.

Osim uticaja na vodni režim, gubitak vegetacije, prema njegovim riječima, dovodi i do pojačane erozije, što se negativno odražava na prirodu i životnu sredinu. 

Prekomjerna eksploatacija pijeska i šljunka

-Još jedan uticaj čovjeka na prirodni režim vodotoka se ogleda kroz prekomjernu eksploataciju pijeska i šljunka iz rječnog korita, koje se obično vrši nekontrolisano i bez ikakvog plana. Ovakav trend je evidentan na skoro svim našim vodotocima, posebno primjetan u donjem toku rijeke Morače (u blizini njenog ušća u Skadarsko jezero). Narušavanje prirodnog režima tečenja vodotoka, dovodi do smanjenja nivoa vode u koritu, što dalje ima negativan uticaj na hidrauličke veze između same rijeke i aluvijalnih podzemnih voda – zaključuje on.

M. Lazarević