Prema najnovijem Izvještaju o stanju klime u Evropi (ESOTC 2024), koji su zajednički objavili Copernicus Climate Change Service i Svjetska meteorološka organizacija (WMO), 2024. godina je bila najtoplija ikada zabilježena na evropskom kontinentu. Posebno zabrinjavajući podaci dolaze iz Jugoistočne Evrope, gdje su ekstremne vrućine i suše ostavile teške posljedice po ljude, ekosisteme i ekonomiju.
Frapantne vrućine u Jugoistočnoj Evropi
Upravo je naš region, Jugoistočna Evropa, tokom ljeta 2024. doživio svoju najdužu toplotnu epizodu ikada zabilježenu. Od početka juna do početka septembra, skoro polovina dana (43 od 97) bili su označeni kao dani toplotnih talasa, a između njih je bilo svega po nekoliko dana predaha. Posebno se izdvaja nezabilježen toplotni talas koji je trajao čak 13 uzastopnih dana, što je novi rekord za ovaj dio Evrope. U prosjeku, čak 15 noći u ljetnjim mjesecima bile su tropske, tj. s temperaturama koje ne padaju ispod 20°C.
Ovo je bila najsuvlja ljetnja sezona u poslednjih 12 godina u ovom regionu otkako se vodi poseban indeks suše, a riječne vode su bile izuzetno ili čak rekordno niske, naročito u avgustu i novembru. Ovakvi klimatski uslovi povećavaju rizik od šumskih požara, smanjuju dostupnost pitke vode i pogađaju poljoprivredu. Podatak da je 42 hiljade ljudi bilo direktno ili inderktno suočeno sa posljedicama požara je indikativan sam po sebi.
Evropa – kontinent koji se zagrijava dvostruko brže od globalnog prosjeka
Dok se svijet zagrijao za oko 1.3°C u odnosu na predindustrijski period (1850-1900), Evropa bilježi porast od čak 2.4°C, što je čini najbrže zagrijavajućim kontinentom. Jedan od razloga zašto se Evropa zagrijava brže od ostatka svijeta je taj što se u njenom klimatskom regionu nalazi i dio Arktika, a Arktik je upravo područje koje se najbrže zagrijava na planeti, u prosjeku 3.3°C više u odnosu na predindustrijski period.
Sve više ekstremnih vremenskih pojava
Sa druge strane, Zapadna Evropa je 2024. zabilježila jednu od deset najkišnijih godina u istoriji, uz česte i intenzivne padavine. To se odrazilo i na riječne sisteme – brojni su preplavili obale tokom proljeća i jeseni, uz rekordne protoke.
Istovremeno, centralna i istočna Evropa nisu bile pošteđene: u septembru je oluja Boris izazvala razorne poplave u čak osam zemalja, pri čemu je 8500 km riječnih tokova dostiglo više nego dvostruko veće protoke od godišnjeg maksimuma. Poplave su bile najrasprostranjenije još od 2013. godine.
Sveukupno, čak 30% riječnog sistema Evrope je tokom godine premašilo “visoki prag poplave”, a 12% dosegnulo “ozbiljni prag”.
Procjenjuje se da su oluje i poplave odnijele najmanje 335 života, uz ekonomsku štetu veću od 18 milijardi eura, od čega se 85% odnosi na poplave.
Rekordi na vodi i u vazduhu
Površinske temperature mora u Mediteranu bile su najviše ikada, a jezera širom Evrope takođe su zabilježila rekordno visoke temperature. Istovremeno, hladne epizode postaju sve rjeđe: sve veći dio Evrope ima manje od tri mjeseca godišnje s mraznim danima, a 2024. godina donijela je dosad najrašireniju pojavu takvih uslova. Takođe, broj dana s “hladnim stresom” bio je najniži otkad se vode podaci.
Glečeri u Skandinaviji i Svalbardu izgubili su više mase nego bilo koji drugi region na planeti, dok je Arktik imao treću najtopliju godinu u istoriji, s rekordno visokim temperaturama mora i izuzetno niskim nivoima morskog leda krajem godine.
Obnovljivi izvori i klimatska otpornost gradova
U pozitivnom tonu, obnovljivi izvori energije su 2024. godine proizveli rekordnih 45% električne energije u Evropi, što predstavlja važan korak ka dekarbonizaciji.
Paralelno s tim, evropski gradovi sve više ulažu u prilagođavanje klimatskim ekstremima. Milano sprovodi masovno pošumljavanje, razvija klimatska skloništa i širi zelenu infrastrukturu kako bi ublažio efekat toplotnih ostrva i smanjio zagađenje. Pariz ulaže u sadnju drveća i revitalizaciju gradskih parkova, stvarajući prostore koji ne samo da rashlađuju tokom vrelih dana, već i podržavaju urbani biodiverzitet. Bratislava je izgradila vodene rezervoare, bašte za prikupljanje kišnice i zelene krovove, čime povećava sposobnost zadržavanja padavina i štiti grad od poplava. U Glasgowu, lokalne vlasti razvijaju sisteme ranog upozoravanja, promovišu zajedničke inicijative za otpornost na poplave i grade infrastrukturu otpornu na poplavne događaje. Ove mjere pokazuju kako gradovi mogu postati ključni akteri u borbi protiv klimatskih promjena, iako izvještaj ističe da manje opštine i dalje zaostaju zbog ograničenih tehničkih i finansijskih kapaciteta.
Podaci koji oblikuju budućnost
Zaključci iz ovogodišnjeg izvještaja oslanjaju se na ogroman korpus podataka prikupljenih u realnom vremenu kroz evropske servise poput Copernicus Climate Change Service, uz doprinos nacionalnih meteoroloških službi i istraživačkih institucija iz cijele Evrope. Svi podaci i metode su javno dostupni putem Copernicus Climate Data Store-a, čime se osigurava transparentnost i dostupnost ključnih informacija svima, od naučnika i donosioca odluka, do građana i novinara.
Poruka je jasna: klimatske promjene nisu neka daleka prijetnja, već konkretna i sve vidljivija realnost, i upravo zbog toga je važno da javnost ima pristup tačnim, provjerenim i razumljivim informacijama. Jer samo tako možemo donositi dobre odluke – i kao društvo, i kao pojedinci.
Jasmin Murić
Naslovna fotografija: Unsplash, Bernd Dittrich
