Crna Gora je prepoznata kao jedna od značajnijih država na Zapadnom Balkanu po količinama potrošenog uglja, kao i po količinama njegovih rezervi. Sektor proizvodnje energije iz uglja, smješten u pljevaljskoj kotlini koja se prostire na 10% površine Crne Gore, ima najveći doprinos emisijama gasova s efektom staklene bašte, što stvara potrebu za dekarbonizacijom, tj. smanjenjem učešća proizvodnje električne energije iz uglja i daljom orijentacijom ka obnovljivim izvorima energije, saopštila je Ecoportalu, Ivana Vojinović, direktorica Centra za klimatske promjene UDG-a.
Kako je istakla, Opština Pljevlja je jedna od najzagađenijih opština u Crnoj Gori, a činjenica je i da je u njoj smješten gotovo čitav energetsko-rudarski kompleks Crne Gore (Termoelektrana Pljevlja, Rudnik uglja A.D Pljevlja, Rudnik olova i cinka „Gradir Montenegro“), ovaj region stavlja u fokus kada je u pitanju proces pravedne energetske tranzicije.
-Rudarstvo i energetika predstavljaju višedecenijsku, tradicionalnu granu privrede sa aktivnim učešćem lokalnog stanovništva u Pljevljima, što znači da treba voditi računa da energetska tranzicija ne dovede do povećanja energetskog siromaštva i gubitka radnih mjesta koji bi negativno uticali na održivost i životni standard lokalne zajednice – istakla je Vojinović.
U periodu mart-maj 2024. godine, Centar za klimatske promjene UDG sproveo je istraživanje stavova i percepcije građana/ki Pljevalja o pravednoj energetskoj tranziciji, i to na uzorku od gotovo 1% ukupne populacije Pljevalja (starosti 18 i više godina). Istraživanje je sprovedeno u okviru projekta podržanog od strane Ministarstva energetike.
Kroz istraživanje su ispitani stavovi i percepcija građana/ki Pljevalja o različitim aspektima pravedne energetske tranzicije, uključujući kvalitet vazduha, dominantne izvore zagađenja, potencijalne zamjene za Termoelektranu i čvrsta goriva, spremnost na prekvalifikaciju i podršku tokom tranzicije. Cilj istraživanja je bio da se sagledaju potrebe i očekivanja građana/ki Pljevalja kako bi se obezbijedila inkluzivna i efikasna energetska tranzicija koja će doprinijeti boljem kvalitetu života i održivom razvoju opštine Pljevlja.
Vojinović je kazala da većina ispitanika/ca ili 47% smatra da se kvalitet vazduha u Pljevljima nije promijenio u odnosu na prethodne godine, pri čemu čak 29% njih vjeruje da dolazi i do pogoršanja istog.
-Prema mišljenju 57% ispitanika/ca, dominantni izvori zagađenja koji imaju najveći uticaj na zagađenje vazduha su kombinacijaTermoelektrane Pljevlja i sagorijevanja uglja i drva u domaćinstvima. Više od 70% domaćinstavaza grijanjekoristi drva i pelet (po 35%), dok gotovo 20% domaćinstava koristi ugalj. Električna energija se koristi u skoro 11% domaćinstava – navodi Vojinović.
Imajući u vidu činjenicu da će u jednom momentu ugalj morati da bude eliminisan iz upotrebe, a Termoelektrana Pljevlja sklonjena sa energetske mreže, ispitanici su bili upitani i o potencijalnim alternativama uglju.
–Najveći procenat ispitanika/ca (35%) prepoznaje hidroelektrane kao najbolju zamjenu za Termoelektranu Pljevlja, dok su elektrane na biomasu, solarne elektrane i vjetroelektrane prepoznate kao značajne alternative za 19%, 15% i 13% ispitanika/ca, respektivno. Centralno grijanje i peleti i briketi su prepoznati kao najbolji izvori energije za zamjenu čvrstih goriva u domaćinstvima i javnim objektima za 66% i 22% ispitanika/ca, respektivno – navela je naša sagovornica.
Više od pola građana Pljevalja, kako dodaje, smatra da ima zdravstvene probleme povezane sa zagađenjem vazduha, što ukazuje da zagađenje vazduha predstavlja ozbiljan zdravstveni rizik u ovoj opštini.
-Ukupno 89% ispitanika/ca prepoznaje da bi zatvaranje Termoelektrane Pljevlja imalo određeni pozitivni uticaj na zdravlje. Većina ispitanih građana/ki Pljevalja, odnosno 66% razmišlja o napuštanju Pljevalja zbog zagađenja vazduha, što jasno ukazuje da kvalitet vazduha značajno utiče na kvalitet života. Ovo može imati ozbiljne društveno-ekonomske posljedice i donijeti dodatne neravnoteže u regionalnom razvoju, ako se ne preduzmu mjere za poboljšanje situacije. Istovremeno, više od 73% ispitanika/ca vjeruje da bi eliminacija upotrebe uglja za grijanje imala značajan ili veliki pozitivan uticaj na kvalitet vazduha – pojašnjava Vojinović.
Istraživanje je pokazalo da ne postoji spremnost kod većine ispitanih građana/ki da se Termoelektrana Pljevlja zatvori i da prestanu rudarske aktivnosti.
-Naime, 67% ispitanih građana/ki se protivi ovoj ideji, što ukazuje na zabrinutost zbog ekonomskih posljedica, kao što su gubitak radnih mjesta i ekonomska nestabilnost. S druge strane, istraživanje je pokazalo da gotovo 33% ispitanika/ca smatra da je neophodno zatvoriti Termoelektranu Pljevlja i prestati sa rudarskim aktivnostima u opštini kako bi se smanjilo zagađenje i unaprijedio kvalitet života. Ovo pokazuje raznolike stavove i potrebu za pažljivim planiranjem tranzicije kako bi se adresirali svi aspekti, ekonomski, ekološki i socijalni. Ono što posebno zabrinjava jeste to da bi trećina građana/ki Pljevalja razmotrila napuštanje Pljevalja ukoliko bi došlo do zatvaranja Termoelektrane, dok bi 69% ostalo u Pljevljima iako bi došlo do zatvaranja – navodi Vojinović.
Građani/ke Pljevalja su posebno bili upitani o tome koji su najbolji načini podrške tokom tranzicije.
-Skoro 33%ispitanika/ca je istaklo potrebu za subvencijama na računima za struju, a32% ulaganje u toplifikaciju kao ključne oblike podrške tokom energetske tranzicije. Takođe, značajan procenat ili 17% podržava olakšice za pokretanje biznisa, nešto više od 7% subvencije za nabavku peleta i briketa, a 4% subvencije za nabavku efikasnih peći. Istraživanje je pokazalo da većina ili nešto više od 55% zaposlenih u energetsko-rudarskom sektoru nije spremna da pohađa programe obuke i prekvalifikacije, što ukazuje na potrebu za dodatnim motivacionim i edukativnim inicijativama – zaključuje Vojinović.
Prir. M.V.
