U susret Evropskoj Zelenoj nedelji, Koalicija 27 predstavila je juče u Evropskoj kući, Izvještaj iz sjenke za poglavlje 27: „Progres na pauzi“ , koji ima za cilj da predstavi sveukupnu sliku napretka Crne Gore u procesu pristupanja EU za period od januara 2022. do maja 2023., u pogledu unaprijeđenja stanja u oblasti zaštite životne sredine i klimatskih promjena0.
Izvještaj obrađuje deset tematskih oblasti iz poglavlja 27, a odnosi se na implementaciju preostalih obaveza iz Nacionalne strategije, koje su sada sastavni dio Akcionog plana za ispunjavanje završnih mjerila u Poglavlju 27 – Životna sredina i klimatske promjene.
Ocjena implementiranih aktivnosti u ovoj oblasti se naslućuje već u samom naslovu izvještaja „Progres na pauzi“, a osim analize suštinskih problema, pred čitaocima izvještaja nalazi se i set preporuka za osnaživanje procesa transpozicije i implementacije zakonodavstva EU obuhvaćene Poglavljem 27.
Izvještaj su predstavili Ksenija Mednica ispred Centra za zaštitu i proučavanje ptica, Azra Vuković iz NVO Green Home, Milica Kandič, konsultantkinja i Miodrag Karadžić iz Društva mladih ekologa i Sjeverna zemlja.
Pipremu izvještaja koordinirala je Milica Kandić, kao eksterni ekspret, koja je predstavila metodologiju i sveobuhvatni osvrt na izvještaj.
Kada je riječ o podoblasti Zaštita prirode Izvještaj je pokazao da je ostvaren određeni progres u ovoj oblasti, rekla je Ksenija Medenica ispred Centra za zaštitu i proučavanje ptica.
„On se prije svega ogleda u pokretanju procesa Izmjena Zakona o zaštiti prirode I Zakona o šumama koje bi trebale biti usvojene u što skorijem roku. Takođe, pokrenute su revizije studija zaštita za Nacionalne parkove: Durmitor, Lovćen i Skadarsko jezero dok je za NP Biogradska Gora proces revizije završen, te ostaje finalni korak da se studija usvoji. Pozitivno je i to što su inicirane izrade studija zaštite za nova područja: rijeku Mrtvicu sa okolinom, Nacrt Studije zaštite za Veliki gradski park u Pljevljima i postupak preventivne zaštite Valdanosa i Maslinade u Ulcinju. Nastavlje je rad na uspostavljanju Natura 2000 i u toku je izrada Crvenih listi ugroženih vrsta.“ – rekla je Medenica.
Međutim, iako određeni progres postoji, priroda Crne Gore je ugrožena i neophodno je posvetiti se rješavanju brojnim problemima u ovoj oblasti.
„U prvom redu, kao problem se izdvaja upravljanje zaštićenim područjima. Nacionalni parkovi Crne Gore su bez planova upravljanja još od 2020 godine. Isti su trenutno u pripremi ali je paradoks što će biti usvojeni u drugoj polovini tekuće godine ali za period od 2020. – 2025. Ohrabruje to što se pripremi Planova konačno pristupilo temeljno, tako da se nadamo kvalitetnim dokumentima i njihovoj primjeni u skorijem periodu.“ – kazala je Medenica,
Onda je naglasila da su zaštićena područja, osim lošim upravljanjem, ugrožena i neplanskom gradnjom.
„Primjeri koji to pokazuju su izdate dozvole za gradnju u NP Prokletije u srcu parka, dolini Grebaje. Zatim, posljedice izgradnje autoputa na rijeku Taru ali i neki budući planovi poput najavljene izgradnje mosta na Bojani koji je više puta medijski najavljen a nema uporište u prostono planskoj dokumentaciji. Loše planiranje prostora u vrijednim područjima odavno je tema u međunarodnoj zajednici, pa tako slučaj izgradnje Porto Skadar Lake i HE Komarnica, imaju pažnju Bernske konvencije koja je za oba slučaja Vladi Crne Gore uputila preporuke“. – skrenula je pažnju Medenica.
Kao i u prethodnim godinama, posebno mjesto u Izvještaju imaju problemi Ulcinjske solane. Neriješeno pitanje upravljačke strukture, četiri godine od proglašenja zaštićenog područja, najveća je prepreka sprovođenju mjera zaštite ovog prostora.
„Posebno zabrinjava ignorantski odnos lokalne vlasti prema obavezi koju su davno trebali ispuniti.“ rekla je Medenica.
Jedno od posebno značajnih pitanja u oblasti zaštite prirode a koje se do sada nikada nije našlo u Izvještaju o napretku Crne Gore, je pitanje krivolova. Kako kaže Medenica, uprkos brojnim inicijativama za izmjenu zakonodavnog okvira, upućivanja na potrebu za reformom lovstva u Crnoj Gori kao i molbama za boljom međusektorskom saradnjom, u proteklih godinu dana nadležno ministarstvo poljoprivrede nije uradilo apsolutno ništa u cilju rješavanja problema krivolova.
„Na kraju, u oblasti zaštita prirode opisani su i slučajevi izgradnje vojnog poligona na Sinajevini koji se očigledno još uvijek planira uprkos značaju ovog područja sa aspekta bogatstva biodiverziteta i uprkos peticiji građanske inicijative koja broji preko 22 hiljade potpisa nezadovoljnih građana Crne Gore.“ – zaključila je Medenica.
Azra Vuković iz NVO Green Home osvrnula se podoblast o upravljanju otpadom, te kazala da donošenje novog Zakona o upravljanju otpadom kasni 5 godina.
„Takođe, nije donošen Državni plan upravljanja otpadom u CG, 2023-2028. Implementacija lokalnih planova upravljanja otpadom je na veoma niskom nivou ili je nema. Procijenjeno je da se 25.000 t godišnje odlaže na neuređenom odlagalištu Mislov do.“
Vuković je u svom izlaganju naglasila da Izvještaj o sprovođenju Državnog plana upravljanja otpadom u 2021. godini ukazuje na nedovoljno infrastrukture za primarnu selekciju, da je nedovoljno razvijena svijest građana o primarnoj selekciji i nepostojanje podsticajnih mjera za građane da selektivno odvajaju otpad.
Pored evidentnih problema, reciklažni centri postoje, i to u Podgorici, Herceg Novom, Kotoru i Žabljaku. Takođe, i reciklažna dvorišta.
„Postoje i regionalne deponije neopasnog otpada u Podgorici i Baru (Livade i Možura), postrojenja za obradu otpadnih vozila u Podgorici (1) i Nikšiću(3). Imamo i reciklažna dvorišta u Podgorici, Budvi, Mojkovcu, Plavu..“– podsjetila je Vuković.
Ipak, stanje u nekim opštinama nije dobro.
„Opština Plav iako ima izgrađeno reciklažno dvorište sa sortirnicom nema podataka o količini odvojenog sakupljenog otpada. Opština Žabljak iako ima reciklažni centar isti ne služi svrsi i odluka o selektivnom odlaganju otpada se ne primjenjuje. U opštini Kotor se nalazi prva kompostana u Crnoj Gori za rješavanje pitanja upravljanja zelenim otpadom u opštinama Kotor, Tivat, Budva i Herceg Novi, međutim instalirani kapaciteti nijesu dovoljni. Većina opština otpad odlaže na privremenim deponijam.“ – kazala je Azra.
Takođe, samo 9 opština dostavilo je podatke o količinama sakupljenog neopasnog građevinskog otpada. Samo 3 opštine imaju definisanu privremenu lokaciju za neopasni građevinski otpad.
„U odnosu na pitanje tretmana opasnog i neopasnog otpada pripremljen je registar zagađivača i stavljen u funkciju, međutim nije u upotrebi zbog sajber napada i još uvijek taj problem nije otklonjen“ – skrenula je pažnju Vuković.
Neke od ključnih preporuka, kako kaže Vuković, da bi se problem upravljanja otpadom riješio, bio bi novi Zakon o upravljanju otpadom, izraditi i usvojiti Državni plan upravljanja otpadom u Crnoj Gori, usvojiti Lokalne planove upravljanja otpadom, obezbijediti podsticajne mjere za građane u cilju sprovođenja primarne selekcije, jačati administrativne i operativne kapacitete na državnom nivou, jačati saradnju između državnih i lokalnih vlasti, obezbijediti funkcionisanje registra zagađivača opasnog otpada i još mnoge druge…
Miodrag Karadžić iz Društva mladih ekologa i Sjeverna zemlja predstavio je podoblast kvalitet vazduha i vode.
Opšti pregled stanja u podoblasti kvalitet voda pokazuje da je zakonodavstvo u potpunosti usklađeno sa pravnom tekovinom EU (Zakon je donijet 2007. godine, izmjenjen i dopunjen 2015. godine, kao i 2018. godine).
„Međutim još uvijek nije izrađen registar voda od značaja za Crnu Goru a ni za vode od lokalnog značaja, nije uspostavljen vodni informacioni sistem, državni i lokalni Operativni planovi zaštite voda od havarijskih zagađenja za vode od značaja. Neadekvatne kanalizacione mreže za prikupljanje i odvođenje fekalnih voda značajni su problemi u funkcionisanju postojećih postrojenja za prečišćavanje čime dovode u pitanje efikasnost upravljanja sistemom otpadnih voda a samim tim i kvaliteta površinskih i podzemnih voda. Može se za pojedina postrojenja reći da je bio i upitan izbor izvođača radova.“ rekao je Karadžić.
Kako kaže Karadžić, prema nalazima Državne revizorske institucije, kanalizacioni mulj se uglavnom skladišti u krugu postrojenja, iako je njegova primjena definisana Zakonom o upravljanju otpadom i Pravilnikom o bližim uslovima koje treba da ispunjava komunalni kanalizacioni mulj. Na nivou Države i lokalnih samouprava ne postoje planovi upravljanja kanalizacionim muljem, kojim bi se definisali način tretman i postupanja sa njim.
U samom Izvještaju nabrojano je nekoliko ključnih preporuka, kada je u pitanju podoblast kvalitet vode.
„Važno je uspostaviti Registre voda od značaja za Crnu Goru i vode od lokalnog značaja, Uspostaviti Vodni informacioni sistem, koji između ostalog sadrži i katastar zagađivača voda; Neophodno je da privredna, vodovodna i kanalizaciona društva koja upravljaju postrojenjima za prećišćavanje otpadnih voda uspostave pouzdano mjerenje količine otpadnih voda; Donijeti Plan upravljanja kanalizacionim muljem kojim bi se definisao način postupanja i tretman nastalog kanalizacionog mulja kako na državnom nivou tako i na nivou lokalnih samouprava, i mnoge druge”, rekao je Karadžić.
Kada je u pitanju podoblast kvalitet vazduha, opšti pregled stanja pokazuje da nije planski usvojena Nacionalna strategije kvaliteta vazduha za period 2021–2029 sa Programom mjera za smanjenje emisija obuhvaćenih NEC direktivom.
„Nije uspostavljen katastar zagađivača, pa nijesu obezbijeđeni adekvatni podaci o zagađivačima vazduha. Zagađivači ne vrše monitoring i ne dostavljaju Izvještaje o sprovedenom monitoringu lokalnim samoupravama i Agenciji. Ne vrši se praćenje kvaliteta unutrašnjeg vazduha niti procjena kumulativnih uticaja zagađenja na javno zdravlje”, kazao je Karadžić.
Crna Gora je u martu 2021. godine dostavila Evropskoj komisiji analizu ekonomski isplativih strategija kontrole emisija za 2020. i 2030. godinu, koja služi kao osnova za konačni sporazum između EU i Crne Gore o njenim obavezama smanjenja emisija prema Direktivi NEC. U januaru 2022. godine Evropska komisija je dala zeleno svijetlo za ovaj dokument sa preporukom da Crna Gora mora definisati obaveze smanjenja emisija u skladu sa Nacionalnim energetskim i klimatskim planom, koji do danas, dakle skoro dvije godine kasnije, još uvijek nije usvojen.
Kao najveći izazov u oblasti kvaliteta vazduha, Karadžić vidi postizanje propisanog kvaliteta vazduha u svim zonama.
„Povećana koncentracija suspendovanih čestica PM, naročito u opštini Pljevlja, Bijelo Polje, Podgorica i Nikšić tokom sezone grijanja, je zabrinjavajuća kako zbog učestalosti tako i količine koncentracija, uprkos činjenici da su ove opštine, sa izuzetkom Bijelog Polja, usvojile akcione planove za poboljšanje kvaliteta vazduha”, kazao je on.
Neke od ključnih preporuka za ovu oblast bi bile: Ažurirati nacrt Strategije o kvalitetu vazduha novim podacima iz inventara emisija kao i sa utvrđenim ciljevima smanjenja emisija; Donijeti planove kvaliteta vazduha za zone gdje koncentracije zagađujućih materija prelaze bilo koju uspostavljenu graničnu ili ciljnu vrijednost, sa Akcionim planovima za njegovu realizaciju; Inicirati izmjene i dopune Zakona o zaštiti vazduha u cilju preciznijeg utvrđivanja obaveza lokalnih samouprava u pogledu donošenja, sprovođenja i izvještavanja o mjerama predviđenim lokalnim akcionim planovima; Obezbijediti adekvatnu funkcionalnost stanica za praćenje kvaliteta vazduha u Državnoj mreži za praćenje kvaliteta vazduha; Uspostaviti funkcionalan katastar zagađivača i mnoge druge.
Izvještaj je pripremljen u okviru projekta Osnaživanje učešća civilnog društva u oblasti životne sredine u procesu pristupanja EU (4E)“ koji je finansijski podržan od strane Evropske Unije, kroz program „Civil Society Facility 2021 and Thematic Programme on Human Rights and Democracy 2021.
Cijeli izvještaj možete pročitati ovdje.
Prir. N.B.
