Uspješan završetak tenderskog postupka omogućio je početak rekonstrukcije najstarije mini hidroelektrane u Crnoj Gori “Podgor”, kao i hidroelektrane “Rijeka Crnojevića” – koja je svojevremeno otvorila put ka elektrifikaciji naše države.
Tender za rekonstrukciju i adaptaciju ove dvije istorijski značajne male državne hidroelektrane raspisala je kompanija EPCG – 30.09.2022, koji je obuhvatao nabavku opreme, izradu Glavnog projekta za dio rekonstrukcije, izradu Projekta adaptacije, demontažu postojeće opreme, dizajniranje nove opreme, izradu opreme, fabričku montažu, fabričke testove, transport i isporuku, montažu i instalacije na lokacijama, građevinsko – arhitektonske radove, mašinske i elektro instalacije, izradu projekta izvedenog stanja i izradu Projekta o održavanju opreme i objekata.
Izabrani ponuđač je firma Vigoris Ecotech iz Podgorice sa bogatim iskustvom iz oblasti hidrograđevinskih radova na složenim inženjerskim objektima, sa posebnim naglaskom na postrojenja za obnovjive izvore energije.
Istorijski značaj
Hidroelektrana “Podgor” je počela sa radom krajem 1939, odnosno početkom 1940. godine. U početku je služila prvenstveno za napajanje crpnog postrojenja Cetinjskog vodovoda i to za dvije pumpe od po 100 KW, jedne u Podgoru i druge u Višnjici.
Hidrocentrala “Podgor” imala je osnovnu namjenu da proizvodi električnu energiju za rad pumpi za dopremanje vode Cetinju. Bila je snage 300 (242) KW i imala je kameno-betonsku branu i kanal dužine 1100 metara, kojim je dopremana voda do njenog postrojenja.
Centrala je trebala da višak proizvedene električne energije transportuje putem dalekovoda do Cetinja. Do početka rata 1941. godine bio je završen samo dio dalekovoda od Podgora do Višnjice (88 dalekovodnih stubova visine 10 m). Interesantno je pomenuti da je izgradnjom HE “Podgor” sedam mlinova, koji su radili na vodu, bilo ugašeno promjenom toka vode za potrebe hidroelektrane. Kasnije je obnovljeno njih pet sa pogonom na električnu struju.
Tokom Drugog svjetskog rata, a naročito prilikom povlačenja neprijateljskih trupa iz Crne Gore, mnogi energetski objekti po crnogorskim gradovima bili su djelimično ili potpuno uništeni, a ratna razaranja nijesu mimoišla ni ovu hidroelektranu.
Međutim, “glad za elektrifikacijom” nije spriječio vrijedan narod Crne Gore da nastave sa njenom izgradnjom.
Neposredno nakon rata, Ministarstvo industrije i rudarstva Crne Gore donosi odluku da tokom 1945. godine obnovi mHE “Podgor” koja je u tom periodu predstavljala najsnažnije i najmodernije električno postrojenje u Crnoj Gori. U periodu jun – avgust 1945. godine vršila se opravka hidrocentrale u kojoj je učestvovalo 30 radnika građevinske i elektro-mašinske struke.
Sa jačinom od 270 kW bila je i dalje najmoćnija električna centrala u Crnoj Gori. U vremenu opšteg siromaštva crnogorskog društva, obnova rada hidrocentrale Podgor predstavljala je veliki uspjeh.
U avgustu 1945. godine u Crnoj Gori je radilo 19 električnih centrala.
Od 1946. do 1962. godine višak električne energije iz mHE “Podgor”, preko DV 15 KV se usmjeravao za potrebe Cetinja.
Stara hidroelektrana potpuno je zamijenjena novom 1979. godine koja je do prije nekoliko godina radila, a činila je pored ostalog “Frensisova” turbina koju je proizveo “Uljanik” iz Pule, snage 400 KW.
Mala hidroelektrana “Rijeka Crnojevića”
Interesantno je da ideja o gradnji hidrocentrale na Rijeci Crnojevića, koja bi električnom energijom snabdijevala Cetinje, a po svemu sudeći i druga mjesta, je nastala samo tri godine nakon izgradnje prve hidro elektrane sistema “Tesla-Westinghouse” na Nijagari.
Neki izvori navode da je i Nikola Tesla bio upoznat sa idejom o izgradnji hidroelektrane na Rijeci Crnojevića.
Prva električna centrala na Rijeci Crnojevića sagrađena je na 200 metara od izvora rijeke, na lokaciji “Obod”, nedaleko od stare puškarnice i manastirskog mlina.
Njena izgradnja je trajala od početka 1946. do avgusta 1947. godine, kada je i puštena u rad. Sama zgrada centrale je bila duga 10, široka 9 i visoka 8 m. Sagrađena je od betona, a cjelokupne radove je finansirala država. U njoj je smještena mala turbina, dok je snaga generatora elektrane bila 50 KVA.
Dotok vode za rad električne centrale nije bio dovoljan, već bi se brana na dovodnom kanalu od ponoći zatvarala i tako voda akumulirala, a ujutro puštala za rad električne centrale.
Ispod centrale nalazila se “jaža” za manastirski mlin (Skala) koji je radio 24 sata dnevno.
Postojeći kapaciteti hidrocentrale nijesu mogli zadovoljiti sve veće potrebe za električnom energijom, a posebno u narednim godinama kada se počinje sa izgradnjom fabrike za preradu ribe “Ribarstvo” na Rijeci Crnojevića. U početku svog rada “Ribarstvo” se napajalo električnom energijom sa dizel agregata.
Druga hidroelektrana je izgrađena 300 metara nizvodno od prve, na temeljima stare barutane (puškarnice) koja je podignuta još u vrijeme Petra II Petrovića Njegoša zalaganjem i radom omladine iz Rijeke i okoline. Ista je rekonstruisana je 1979. godine, kada je vojna industrija “Uljanik” iz Pule poklonila i ugradila novu turbinu i generator.
Blijeda slika prošlosti
Kada krenete u obilazak ovih malih hidroelektrana, ne možete a da ne primijetite prirodu kojom su okružene. Puteljci koji vode do izvorišta Rijeke Crnojevića ostavljaju bez daha i prosto morate zastati i pomisliti kako je to bilo u vrijeme kada se krenulo sa izgradnjom ovih malih hidroelektrana.
Rijeka Crnojevića je bila centar zbivanja, gdje su se mladi ljudi okupljali i odlazili u bioskop, a obale bi bile pune čamaca gdje bi ribari prodavali ulovljenu ribu, za koju kažu da je bilo na pretek.
Sadašnjost je mnogo drugačija, ono što je nekada bio grad, sada je selo u koje dolaze samo turisti, dok mještani vrlo rijetko svraćaju. Ima ih nekoliko koji vole svoj rodni kraj i sjetno se prisjećaju dana iz mladosti.
Prir. N.B.
Izvor: Prva električna centrala u CG – Cetinje 1910. – Pravilović Borislav
