Kao kontinent koji se najbrže zagrijava, Evropa se nalazi na prvoj liniji klimatskih promjena, boreći se s rastućim temperaturama, ekstremnim vremenskim događajima i sve manjim rezervama slatke vode. Potreba za obnovom vodne infrastrukture nikada nije bila veća, kako bi se zaštitili osjetljivi ekosistemi i osigurali javno zdravlje i bezbijednost.
Vodni resursi pod pritiskom
Nadavno objavljeni Izvještaj Evropske komisije pokazao je da su vodni resursi i akvatični ekosistemi EU pod velikim pritiskom. Prema procjeni, većina površinskih voda zagađena je hemijskim supstancama. Samo 39,5% površinskih vodnih tijela (jezera, rijeka i priobalnih voda) nalazi se u dobrom ekološkom stanju, dok je svega 26,8% postiglo dobar hemijski status. Iako podzemne vode i dalje u velikoj mjeri zadovoljavaju standarde dobrog kvantitativnog i hemijskog statusa (77% njih ispunjava kriterijume dobre hemijske ispravnosti), potrebno je da zemlje članice ulože dodatne napore kako bi ispunile ciljeve EU kada je riječ o kvalitetu i količini slatke vode.
Izvještaj potvrđuje velike izazove sa kojima se EU suočava u zaštiti svojih vodnih resursa. Uprkos sveobuhvatnom pravnom okviru, poput Direktive o vodama (WFD) i Direktive o podzemnim vodama, EU se i dalje suočava s pogoršanjem kvaliteta voda i lošim upravljanjem infrastrukturom. Zagađenje, neodrživa upotreba zemljišta, urbanizacija, klimatske promjene, kao i slaba primjena regulativa, dodatno opterećuju snabdijevanje Evrope slatkom vodom.
Kao rezultat toga, građani širom Evrope suočavaju se s rastućim brojem prirodnih katastrofa i ograničenim pristupom čistoj vodi. Posebno su pogođeni regioni južne Evrope, koji se gotovo konstantno nalaze u stanju vodenog stresa – kada potražnja za vodom premašuje dostupne izvore površinskih i podzemnih voda. Zemlje poput Španije, Italije i Grčke bilježe rekordne suše, što lokalne vlasti primorava da uvedu mjere ograničenja potrošnje vode. Istovremeno, poplave u centralnoj i sjevernoj Evropi ističu paradoks ove krize: dok neka područja presušuju, druga se bore s viškovima vode usljed ekstremnih vremenskih obrazaca.
Poljoprivredno zagađenje, naročito iz intenzivnog stočarstva, igra veliku ulogu u degradaciji kvaliteta voda u Evropi. Glavni problemi su zagađenje hranljivim materijama i kontaminacija podzemnih voda nitratima i fosforom, koji se usljed lošeg upravljanja otpadnim vodama infiltriraju u tlo. U površinskim vodama višak hranljivih materija izaziva eutrofikaciju – bujanje biljnog i algalnog svijeta u rijekama i priobalnim vodama, što dovodi do smanjenja nivoa kiseonika i šteti vodenim ekosistemima. Višak algi i organske materije kasnije se razgrađuje, oslobađajući velike količine ugljen-dioksida u životnu sredinu.
Novi odgovor EU: Strategija za otpornost voda
S obzirom na razmjere problema, EU pojačava svoje napore. U 2025. godini Evropska komisija planira da predstavi Strategiju za otpornost voda (Water Resilience Strategy WRS) – strateški plan za rješavanje problema voda širom Unije. Glavni cilj je uspostavljanje plana vodne otpornosti kroz održivo upravljanje vodama, obezbjeđivanje dostupnosti čiste vode i zaštitu EU od rizika povezanih s vodom.
Ova strategija, poznata i kao Evropski plavi dogovor, treba da obezbijedi bolju sigurnost i pristup vodi za građane i prirodu, primjenu principa cirkularne ekonomije u upravljanju vodama i zaštitu i obnovu vodenih ekosistema. Ciljevi će se ostvarivati kroz javna i privatna ulaganja, s ciljem jačanja konkurentnosti evropske vodne industrije i podsticanja inovacija.
Mnoge ekološke organizacije, poput WWF Evropa, Wetlands International i Evropskog biroa za životnu sredinu (European Environmental Bureau), godinama zagovaraju jačanje vodnih politika, naglašavajući da Strategija za otpornost voda mora sadržavati jasne, pravno obavezujuće ciljeve. Bez obavezujućih mjera, postoji rizik da strategija ostane još jedna dobro zamišljena, ali neefikasna politika.
Pametna strategija finansiranja klimatskih mjera biće ključna za sprovođenje ove strategije. Jačanje vodne infrastrukture u Evropi zahtijeva modernizaciju postrojenja za preradu otpadnih voda, obnovu degradiranih močvara i unapređenje tehnika navodnjavanja kako bi se podržala poljoprivreda uz očuvanje prirodnih ciklusa vode. Dodatno, nove tehnološke inovacije u oblasti desalinizacije, prečišćavanja vode i pametnih sistema upravljanja vodama mogu predstavljati prekretnicu u ublažavanju krize.
Rješenja zasnovana na prirodi
Takođe, sve je veći fokus na rješenjima zasnovanim na prirodi (Nature Based Solutions NBS), kao što su pošumljavanje, obnova i zaštita močvara, održive poljoprivredne prakse i zelena infrastruktura u urbanim sredinama. Održavanje zdravih ekosistema koji prirodno apsorbuju, filtriraju i distribuiraju vodu, poput šuma i močvara, najučinkovitiji je način zaštite od poplava i suša. Isto tako, poljoprivredni sistemi koji promovišu neintenzivne, organske prakse pomoći će u zaštiti vodnih tijela od zagađenja i očuvanju prirodne sposobnosti tla da upija vodu.
Rješenja zasnovana na prirodi smatraju se ključnim mjerama prilagođavanja u okviru Evropskog zelenog dogovora: integracijom ovih pristupa u poljoprivredne i industrijske prakse može se poboljšati održivo upravljanje vodnim resursima i napraviti korak ka postizanju cilja nulte emisije, u skladu sa globalnim klimatskim ciljevima.
Kako se nestašica vode i zagađenje pogoršavaju, ulozi za budućnost evropskih voda nikada nisu bili veći. Uspjeh Strategije za otpornost voda EU zavisiće ne samo od političke volje, već i od prekogranične saradnje, svijesti javnosti i učešća industrije.
Kao što ističu direktive Evropske komisije, voda je osnovni stub života, ekosistema i ekonomije. Kako Evropska komisija ide naprijed sa svojim ambicioznim planom, jedno pitanje ostaje: da li će to biti dovoljno da obezbijedi održivu vodnu budućnost za Evropu, ili će nečinjenje ostaviti kontinent osušenim i ranjivim?
Jasmin Murić
