Pakistan su prethodnih dana pogodile nezapamćene poplave izazvane monsunskim kišama.
Pakistanske vlasti upozorile su prošle nedjelje da se nakon velikih poplava ponovo mogu očekivati nove.
Jezero Mančhar, u južnom dijelu zemlje, nabujalo je zbog monsunskih kiša koje su počele sredinom juna i usmrtile gotovo 1.300 ljudi.
Meteorolozi najavljuju kišu, a vlasti su pozvale mještane u pokrajini Sindh u blizini jezera na evakuaciju, piše Associated Press.
Nabujale vode predstavljaju prijetnju zaštitnom nasipu, upozorili su pakistanski zvaničnici.
Jezero Mančhar, smješteno zapadno od rijeke Ind, najveće je prirodno slatkovodno jezero u Pakistanu i jedno od najvećih u Aziji.
Azijski monsuni
Golub Ćulafić iz Zavoda za hidrometeorologiju i seizmologiju, pojašnjava da su monsunski vjetrovi karakteristični za geografski prostor Jugoistočne, Južne i Istočne Azije. Nastaju zbog različitog zagrijavanja kopna i mora (pri čemu se javljaju različiti pritisci, koji teže međusobom izjednačavanju). Monsuni u određenim godišnjim dobima imaju različite pravce duvanja, pa tako razlikujemo ljetnji i zimski monsun.
-Ljetnji monsun, kakav je ovaj koji je jakim intezitetom i obimom pogodio Pakistan, duva sa mora prema kopnu, a pošto se ovaj dio tokom ljeta jako zagrije (ove godine je već tokom maja zabilježen ekstremni toplotni talas, pri čemu su premašene rekordne temperature iz 2010. godine) za čije pojavljivanje, kako mnoge studije navode, su odgovorne klimatske promjene. Posle ovako izrazito toplog perioda, usljed kondenzacije velike količine vodene pare i njenog zasićenja u atmosferi, došlo je do naglog izlučivanja padavina jakog inteziteta (skoro tri puta više od 30-godišnjeg prosjeka). To je dovelo do naglog porasta nivoa vode u rijekama i jezerima, usljed čega su poplavljene velike površine zemlje i nažalost, došlo je do gubitaka života ljudi i životinja – objašnjava Ćulafić.
Vremenske nepogode
Prema njegovim riječima, azijski ljetnji monsun je jedan od najdramatičnijih klimatskih fenomena na Zemlji danas, koji ima dalekosežne uticaje, nekad sa pozitivnim, a nekad i sa veoma negativnim efektima na društvene i privredne djelatnosti.
-Vjekovima se lokalno stanovništvo prilagođavalo ovakvim uslovima života i sve svoje djelatnosti usaglašavalo sa periodima monsuna. Ljetnji monsun je izrazito važan za njihovu prehranu, jer pogoduje uzgoju riže, odnosno on u normalnim situacijama donosi vrijeme koje je neophodno kako bi ona uspjela. Nažalost, dešavaju se i ovakve situacije, kada naiđu „super monsuni“ ili „monsun na steroidima“, kako ga je nazvao generalni sekretar UN-a Antonio Gutereš, koji razara zemlju i stanovništvo. Dugoročno, ovdje problem predstavlja to što danas skoro dvije trećine čovječanstva živi unutar regiona pod uticajem monsuna – ističe naš sagovornik.
Govoreći o poplavama i sušama u Evropi, on je kazao da klimu nekog mjesta tj. prostora definiše više faktora, od kojih su najbitniji: geografska širina, reljef, raspored kopna i mora, vjetrovi i morske struje.
Poplave i suše
-Klimu, u najvećoj mjeri, determiniše geografska širina, jer što je veća udaljenost od ekvatora to je manji ugao pod kojim padaju sunčevi zraci, zbog čega je i količina primljene toplote manja. Danas klimatske promjene dovode do pojave određenih nestacionarnih fenomena, koje karakteriše brzo pojavljivanje sa ekstremnim situacijama. Ova godina je karakteristična po izrazitom deficitu padavina (u tečnom obliku) koji je u kombinaciji sa dugim periodima esktremno visokih temperatura, doveo do toga da se na sjevernoj hemisferi jave suše (hidrološke i meteorološke) kakve odavno nijesu zabilježene. Mnoge velike Evropske i Azijske rijeke su na istorijskim minimumima vodostaja, pa je tako i na nekima, kao npr. na rijeci Labi u Češkoj, otkriveno tzv. „kamenje gladi“ sa ne baš prijatnim porukama („ako me vidiš plači“ itd.). Ova pojava „kamenja gladi“ je vezana za stijene koje se nalaze u rječnom koritu i koje su vidljive samo kada je vodostaj izuzetno nizak. Na njima su uklesane poruke koje su ostavili ljudi iz prethodnih vremenskih perioda i koje nam govore o katastrofama izazvanim nedostatkom vode, pružajući jedinstveni podsjetnik i opomenu – navodi Ćulafić.
Sa druge strane, kako navodi, javljaju se poplave velikih razmjera na prostoru Pakistana i juga Azije, na Indijskom podkontinentu, zbog kojih je danas skoro trećina površine Pakistana pod vodom.
-Upravo ovakvi scenariji, sa sve češćom pojavom ekstremnih sutuacija, bilo da se radi o sušnim ili vlažnim periodima, se predviđaju u sklopu tumačenja budućih efekata klimatskih promjena (IPCC) i njihovog uticaja na sve privredne i društvene djelatnosti – pojašnjava Ćulafić.
Crna Gora bezbjedna po pitanju ekstremnih poplava
Prostor Crne Gore se još uvijek može smatrati relativno bezbjednim po pitanju ekstremnih situacija, gdje se prvenstveno misli na poplave velikog obima.
–Geografski položaj Crne Gore je veoma specifičan, jer se ona nalazi u zoni veoma izražene termičke asimetrije između hladne sjeverne Evrope i veoma tople sjeverne Afrike. Upravo iznad Crne Gore vrši se intenzivna razmjena toplih vazdušnih masa koje idu ka sjeveru i hladnih vazudšnih masa koje sa sjevera idu ka jugu. Veoma često iznad Crne Gore dolazi do sudaranja i miješanja tih vazdušnih masa, koje karakterišu ekstremne i različite fizičko-meteorološke osobine. Prilikom transporta tih vazdušnih masa do izražaja dolazi orografija (planine i doline), njihova orijentacija, blizina mora (Јаdrаnskоg), blizina velike vodene površine kao što je Sredozemno more, blizina velike kontinentalne površine u pravcu sjevera itd. Prostorni raspored površinskih (rijeke, jezera, more) i podzemnih voda Crne Gore, primarno je određen njenim geomorfološkim i hidrogeološkim svojstvima – objašnjava on.
Međutim, kod nas nas postoji velika bojazan od poplava, posebno na prostoru sliva Skadarskog jezera i rijeke Bojane, kakav je slučaj bio i 2010. godine.
-Na prostoru Crne Gore je izražena veoma velika neravnomjernost pojavljivanja voda (prostorna i vremenska). Vremenska neravnomjernost je jedna od najnepovoljnih u Evropi. Postoje veoma dugi malovodni periodi, kada čak i velike rijeke poput Morače (Zlatica) i Zete (Duklov most) skoro presušuju na dužim potezima korita, uz veoma teške posljedice po ekološko i socijalno okruženje. Male mjesečne vode su po 20 i više puta manje od prosječnih vrijednosti. Po pravilu se ovakvo stanje vodnog deficita uglavnom poklapa sa glavnom turističkom sezonom (ljeto) kada su i najveće potrebe za svim vidovima vodnih resursa. Ovakvi periodi se takođe odražavaju i na raspoložive količine podzemnih voda (posebno u karstnim terenima, kakvi su na skoro 60% teritorije Crne Gore), što ima negativan uticaj na same vodotokove koji se naslanjaju na takva izvorišta (npr. Rijeka Crnojevića) ili i na sama vodoizvorišta (Bolje Sestre, Vidrovan itd.). Nakon ovakvih malovodnih perioda, obično nastupaju serije kiša praćenje jakim intezitetom, koje izazivaju nagli porast nivoa vode u rijekama i jezerima (prirodnim i vještačkim) što u većini slučajeva dovodi do pojave velikih voda, koje izazivaju velike probleme svim privrednim granama i djelatnostima – ističe Ćulafić.
Suše u Crnoj Gori
Govoreći o sušama i toplotnim talasima u Crnoj Gori, tokom posljednje dvije decenije, evidentno je, kako kaže, da su one u određenoj mjeri pogodile naročito region primorja, Zetsko-bjelopavlićku ravnicu, kao i djelove u sjevernoj (planinskoj) regiji.
-Deficit padavina tokom ovih perioda negativno utiče i na podzemne vode, što već može da predstavlja potencijalni problem u budućnosti. Deficit padavina znači i da je sadržaj vode u tlu znatno smanjen zbog čega biljke otežano crpe vodu iz zemljišta i polako venu, što se negativno odražava i na poljoprivredne aktivnosti – navodi Ćulafić.
Međuvladin panel za klimatske promjene (Intergovernmental Panel on Climate Change), u svim svojim izvještajima, stalno ukazuje na nеоspоrnо zаgriјаvаnjе cijelog klimаtskоg sistеmа (IPCC, 2014). Takođe, kako dodaje naš sagovornik, anаlizе tеmpеrаturа vаzduhа i temperature Svjetskog mora pоkаzuјu uzlazni trеnd zаgriјаvаnjа, kојi je sve izrаžеniјi od krајa 20. i pоčеtka 21. viјеkа.
-Аktuеlni prоblеmi u uprаvljаnju vоdnim rеsursimа u dirеktnој su vеzi sа klimаtskim prоmјеnаmа, а оdnоsе sе nа njihоvu dоstupnоst, kvаntitеt i kvаlitеt, kао i nа rizikе koji proizilaze iz njih. Evropska Agencija za zaštitu životne sredine (European Environment Agency) navodi da klimаtskе prоmјеnе vеć imaju uticаj nа glоbаlni hidrоlоški ciklus, а еfеkti tih prоmјеnа se mаnifеstuјu u izmјеnаmа sеzоnskih rеžimа prоticаја kao i smjenjivošću učеstаlih pојаva pоplаvа i sušа (ЕЕА, 2017). Prema budućim predviđanjima hoda klimatskih elemenata, prvenstveno temperature i padavina, mogu se očekivati sve češće ekstremne situacije – objašnjava on.
Šta su klimatske promjene
Ćulafić je pojasnio pojam klimatskih promjena.
-Kada govorimo o klimatskim promjenama prvo bih želio da malo pojasnimo šta se tačno pod ovim terminom označava. Klima predstavlja srednju vrijednost atmosferskih uslova (temperature vazduha, padavina, vjetrova itd.) koji vladaju na određenom geografskom prostoru tokom dužeg niza godina (obično se koristi termin „klimatološke normale“). Svako odstupanje od te ”normale” predstavlja određenu promjenu i uticaj određenih faktora. Efekat staklene bašte je jedan od najčešće pominjanih termina u kontekstu savremenih klimatskih promjena. Ovu pojavu su još sredinom 19. vijeka uočili i opisali mnogi naučnici (Тyndall, itd) i ona najjednostavnije rečeno prestavlja efekat je koji planetu Zemlju čini toplom – navodi on.
Znamo, kako kaže, da Zemlja najveći dio svoje toplote dobija od Sunca, od čega jedan dio nje upije površina, ali se najveći dio odbija nazad u svemir i, da nema atmosferskog omotača, Zemlja bi u toku noći postajala ekstremno hladna.
-Gasovi sa efektom staklene bašte (vodena para, ugljen-dioksid, metan i dr.) nalaze se u atmosferi i upravo oni su ti koji upijaju, a zatim i emituju toplotu koja se reflektuje od površine i na taj način čine Zemlju konformnim mjestom za život. Znači, što je veća koncentracija ovih gasova u atmosferi, to veća količina toplote ostaje zarobljena i temperatura postaje viša. Takođe, ljudske aktivnosti (kao npr. sagorijevanje fosilnih goriva, određeni industrijski procesi i poljoprivredne aktivnosti) dovode do ispuštanja gasova staklene bašte i povećavanja njihove koncentracije u atmosferi, što je danas glavni uzročnik klimatskih promjena – zaključuje naš sagovornik.
M. Lazarević
Izvor: radioslobodnaevropa.org
