Program za sprečavanje nastanka otpada sastavni je dio Državnog plana upravljanja otpadom, navedeno je u Predlogu Zakona o upravljanju otpadom, čije donošenje je planirano u III kvartalu ove godine.
Kako nam je saopšteno iz Ministarstva ekologije, prostornog planiranja i urbanizma, programom će se utvrditi ciljevi i mjere za sprečavanje nastanka otpada, kao i indikatori za praćenje i procjenu napretka postignutog primjenom tih mjera.
-Program za sprečavanje nastanka otpada sadrži između ostalih i mjere koje identifikuju glavne izvore zagađenja, naročito u prirodnom i morskom okruženju, sprečavaju i smanjuju nastanak, i imaju za cilj da zaustave stvaranje morskog otpada – kažu iz Ministarstva.
Regionalni projekat upravljanja otpadom
Tokom prošle godine, kako su kazali, sprovedene su aktivnosti na realizaciji regionalnog projekta Integrisano upravljanje otpadom i sprečavanja otpada u moru na Zapadnom Balkanu koji pokriva područja Bosne i Hercegovine, Crne Gore i Albanije, koji je finansiran od strane GIZ-a.
-Osnovni ciljevi projekta su primjena i dalje razvijanje odgovarajućeg pristupa mjerenja i monitoringa otpada koji nastaje na kopnu (fokus na plastični otpad) i završava u donjem toku sliva rijeke Neretve i sliva rijeka Bune/Bojane, kao i preporuka adekvatnih akcija s ciljem prevencije otpada u morima i rijekama – saopštili su nam iz Ministarstva.
Kroz ovaj projekat razvijen je Dijagram toka otpada (Waste flow diagram – WFD) koji predstavlja excel alatku koja gradovima i opštinama pruža mogućnost procjene količine otpada kao i mapiranje tokova otpada.
-U vezi sa prethodno navedenim, Ministarstvo ekologije, prostornog planiranja i urbanizma je izrazilo spremnost da WFD propiše u podzakonski akt – kažu iz Ministarstva.
Analize količine, vrste i kategorizacije otpada u moru i obali sprovode se u Crnoj Gori intenzivno od 2013. godine. Za procjenu stanja morskog ekosistema, kada je u pitanju zagađenje otpadom, neophodan je set dugogodišnjih podataka, čijom se detaljnom obradom utvrđuje stvarno stanje i definišu mjere ublažavanja.
-Dosadašnje analize su pokazale značajan stepen zagađenja kada je u pitanju otpad na plažama, plutajući otpad i otpad na morskom dnu, odnosno ukazale su na neophodnost uvođenja mjera uklanjanja, prevencije i ublažavanja stanja, a sve u cilju dostizanja preporučenih graničnih vrijednosti koje su definisane na nivou EU i Sredozemnog mora za postizanje dobrog stanja morske sredine – kažu iz Ministarstva.
Upravljati otpadom na kopnu
Napomninju da je 80 odsto otpada koji završi u moru kopnenog porijekla, pa je neophodno pažnju posvetiti dobrom upravljanju otpadom na kopnu.
Nedavne analize su pokazale da je između 4,8 i 12,7 miliona tona otpada dospjelo u okeane 2010. godine. Tokom 2017. godine proizvedeno je 348 miliona tona plastike na globalnom nivou (PlasticsEurope, 2018.), a očekuje se da će se tokom sljedeće dvije decenije količina proizvedene plastike udvostručiti (Geyer i sar., 2017.).
Prema nekim istraživanja količina plastike koja ulazi u Sredozemno more je zabrinjavajuća, čak oko 229.000 tona godišnje (Boucher i Billard, 2020).
Isti dokument pokazuje da je Crna Gora među prvih 10 zemalja koje doprinose ukupnom curenju otpada u Sredozemno more, sa 8,7 kg plastike po glavi stanovnika godišnje, što je posljedica lošeg upravljanja otpadom. Zemlje koje najviše doprinose zagađenju mora plastikom su Egipat, Italija i Turska, kao rezultat lošeg upravljanja otpadom odnosno zbog značajnog povećanja broja stanovništva u priobalnim zonama.
Detaljnom analizom podataka dostavljenih za 192 zemlje svijeta (http://jambeck.engr.uga.edu/landplasticinput) utvrdili smo da je procenat otpada koji dospijeva u more u opsegu od 15-40% ukupnog plastičnog otpada s kojim se loše upravlja.
-Rukovodeći se ovim principom, može se grubo procijeniti da je količina plastičnog otpada koja dospijeva u more u Crnoj Gori tokom 2010. godine bila u opsegu od 662–1766 tona godišnje. Ukoliko ne bude poboljšanja u upravljanju otpadom sa kopna, predviđa se da će do 2025. godine ta količina porasti na vrijednost u rasponu od 1.086 do 2.897 tona otpada koji će na godišnjem nivou završiti u Crnogorskom moru – ističu iz Ministarstva.
U odnosu na dokument Početna procjena stanja morske sredine u Crnoj Gori koji Ministarstvo ekologije, prostornog planiranja i urbanizma priprema shodno Zakonu o zaštiti morske sredine, tema otpada u moru je obrađena shodno rezultatima brojnih nacionalnih i međunarodnih projekata i programa praćenja otpada u moru.
-Dodatno, ciljani monitoring otpada u moru je djelimično završen tokom ljeta 2020. godine kroz projekat „Podrška sprovođenju i praćenju upravljanja vodama u Crnoj Gori” sa ciljem dopune i poređenja podataka. Realizacija nacionalnog monitoringa otpada u moru započela je 2020. godine, nakon čega se očekuje da će monitoring i ovog segmenta praćenja stanja morske sredine biti uspostavljen kao dio Programa monitoringa životne sredine koji sprovodi Agencija za zaštitu životne sredine od 2022. godine – pojašnjavaju iz Ministarstva.
Oni su dodali i da u skladu sa propisima koji regulišu zaštitu morske sredine i koji transponuju EU regulativu, potrebno je prikupljati podatke o sastavu, količini i prostornoj distribuciji otpada na obali, na površini mora i na morskom dnu, kao i količini otpada koji su progutale ribe.
-Takođe, potrebno je pratiti i sastav, količinu i prostornu distribuciju mikro otpada (< 5 mm) na obali, površini mora, i na morskom dnu, za koji za sada nema dostupnih podataka za Crnu Goru – kažu iz Ministarstva.
Rezultati navedenih projekata i programa ukazuju na to da korisnici plaža imaju najveći uticaj na zagađenje i to više od 70 odsto.
-Većina otpada potiče sa obale, a prosječna gustina plutajućeg otpada za sve sezone zajedno tokom 2014. i 2015. godine iznosila je 131.08 komada/km2. Najbronija kategorija otpada je bila plastika sa udjelom od 81.99 odsto za sve sezone zajedno. U pogledu plastike, najbrojnije su bile plastične kese, praćene sa plastičnim pakovanjima.
Porijeklo otpada
Kada je u pitanju otpad na morskom dnu, rezultati istraživanja su pokazala da je plastika dominantna kategorija otpada na morskom dnu, sa udjelom većim od 50 odsto – ističu iz Ministarstva.
Kako dodaju, ovakvi rezultati ukazuju na pretpostavku da je porijeklo otpada najvjerovatnije sa kopna.
-Analiza pojedinačnih komada otpada i potencijalnih izvora zagađenja pokazala je da je najveći dio otpada porijeklom sa kopna (oko 60 odsto), odnosno posljedica nemarnog ponašanja lokalnog stanovništva, sektora turizma i rekreacijskih aktivnosti, ali prije svega lošeg upravljanja otpadom na kopnu. Za oko 30 odsto analiziranog otpada nije bilo moguće utvrditi porijeklo, dok je ostatak porijeklom sa brodova i iz sektora ribarstva.
Ministarstvo ekologije, prostornog planiranja i urbanizma
Realizacijom projekata kao što su „GEF Adriatic“ i IPA projekta „Podrška sprovođenju i praćenju upravljanja vodama u Crnoj Gori” započeto je sa uvođenjem mjera propisanih međunarodnim direktivama (posebno Okvirnom direktivom o morskoj strategiji i Regionalnim Planom upravljanja otpadom u moru) i sa sprovođenjem u skladu sa indikatorima koji se baziraju na ekosistemskom pristupu.
Rezultati o količini i prostornoj distribuciji otpada u moru pokazuju da je količina otpada u plitkim priobalnim područjima (poput Bokokotorskog zaliva) znatno veća od one na otvorenom moru.
-Rezultati su u skladu sa istraživanjima koja se sprovode i u drugim područjima Jadranskog i Sredozemnog mora. Rezultati nedvosmisleno ukazuju da je stanje morskog ekosistema u odnosu na zagađenje otpadom zabrinjavajuće i da je neophodno što prije uvesti mjere smanjenja, uklanjanja i prevencije.
M.L.
