Postalo je jasno da je smanjenje emisije ugljen-dioksida jedan od načina za usporavanje klimatskih promjena. Ali, znamo li šta je zapravo najveći zagađivač? Sudeći po izjavama koje su se mogle čuti u javnosti, teško je zaključiti.
Smatra se da je globalno zagrijavanje uzrokovano sagorijevanjem fosilnih goriva, što dovodi do porasta koncentracije ugljen-dioksida – gasa staklene bašte – u atmosferi.
Ugljen-dioksid dolazi iz naših domova, između ostalog, zbog načina na koji se grijemo. Vozimo automobile i koristimo kamione za transport robe. A tu je i proizvodnja električne energije gdje još uvijek koristimo mnogo goriva na bazi ugljenika.
Naše razumijevanje načina na koji tačno zgrade doprinose emisiji ugljenika iznimno je važno za rješavanje problema. Ispostavilo se da zgrade doprinose emisiji ugljenika na više nivoa: zbog načina na koji ih gradimo, načina na koji ih koristimo i mjesta gdje ih postavljamo.
Kako definisati i kvantifikovati ugljenični otisak zgrade?
Prema Programu Ujedinjenih nacija za životnu sredinu, izgradnja zgrada i njihovo funkcionisanje imaju udio od 36 procenata u globalnoj potrošnji energije i 39 procenata u ukupnoj emisiji ugljen-dioksida povezanoj sa korišćenjem energije. U Sjedinjenim Državama, stambene i poslovne zgrade u ukupnoj potrošnji energije učestvuju sa 40 odsto.
Emisije CO2 u zgradarstvu su kombinacija dvije stvari. Prva je svakodnevna upotreba energije – takva se emisija definiše kao „operativna emisija ugljenika“ i dolazi od napajanja uređaja, osvjetljenja, grijanja i hlađenja.
Građevinski radovi su odgovorni za oko 28 procenata emisija godišnje. Dakle, druga stvar je količina ugljenika koja se emituje tokom proizvodnje građevinskog materijala, transporta materijala do gradilišta i tokom procesa izgradnje – takozvani „ugrađeni ugljenik“ (eng. embodied carbon), odnosno, ugljenik „sadržan“ u proizvodu.
Kako građevinski sektor može da smanji emisije ugljenika?
Da bi došlo do ostvarenja ciljeva Pariskog sporazuma o klimi, koji ima namjeru da ograniči porast globalne temperature na 1,5 stepeni Celzijusa, energetski intenzitet izgrađenog okruženja — mjera za potrošnju energije u zgradama — moraće da se poboljša za 30 procenata do 2030. godine.
Energetski intenzitet građevinskog sektora se svake godine poboljšava za oko 1,5 procenata, međutim, broj zgrada je takođe u porastu. Površina izgrađenog prostora se povećava za oko 2,3 procenta godišnje — što u određenom segmentu neutrališe poboljšanja energetskog intenziteta. Očekuje se da će se emisije ugljenika koje dolaze iz sektora zgradarstva udvostručiti do 2050. ukoliko ne bude značajnih akcija kojim bi se ograničile.
S obzirom na to da većina emisija ugljenika u zgradama potiče od upotrebe energije, prvi — i najlakši — korak u rješavanju emisija je smanjenje potrošnje kroz energetski efikasan dizajn. Sljedeće je zamjena fosilnih goriva obnovljivom energijom.
Energetski efikasna zgrada može biti potpuno nova struktura ili već postojeći objekat koji se rekonstruiše i renovira uz instalaciju savremenih i efikasnih sistema grijanja, hlađenja i osvjetljenja. U Sjedinjenim Državama oko 95 procenata svih zgrada je staro više od jedne decenije, a 82 procenta svih komercijalnih zgrada izgrađeno je prije 2000. godine. Pri tome, oko polovina ukupne površine svih zgrada u SAD se grije sagorijevanjem fosilnih goriva na licu mjesta. Energetski efikasna sanacija objekata će biti ključni dio dekarbonizacije.
Dekarbonizaciji mogu doprinijeti i zgrade neto nulte potrošnje energije (eng. net-zero buildings), što znači da ti objekti proizvode energiju za svoje potrebe na samoj lokaciji i isporučuju onoliko energije u električnu mrežu koliko i koriste. Korak dalje je zgrada neto nulte potrošnje i emisije ugljenika (eng. net-zero carbon building), što znači da objekat proizvodi onoliko energije koliko godišnje potroši, a energija dolazi iz obnovljivih izvora energije na licu mesta ili u neposrednoj blizini. Zgrada sa neto nultom emisijom ugljenika, računajući i ugrađeni ugljenik, znači da zgrada proizvodi dovoljno čiste energije za funkcionisanje svih sistema čime nadoknađuje i emisije ugljenika nastale prilikom izgradnje.
Kako građevinski sektor već danas utiče na smanjenje emisije ugljenika?
Lideri u arhitektonskoj industriji i građevinarstvu istražuju načine kojima mogu da naprave razliku – dugi niz godina se intezivno radi na razvoju sistema sertifikacije kao što su LEED, Energy Star, Pasivna kuća i Living Building Challenge. Klimatska kriza dodatno ukazuje na njihov značaj i neophodnost primjene.
Savjet za zelenu gradnju SAD pokrenuo je 2018. godine LEED Zero, novi program koji pomaže projektantima da planiraju objekte neto nulte potrošnje.
Međutim, sistemi za sertifikaciju zelenih zgrada su i dalje dobrovoljni standardi zbog čega je njihova efikasnost diskutabilna. Od 252 firme koje su se sa Američkim institutom arhitekata (AIA), najvećom profesionalnom arhitektonskom organizacijom u SAD, obavezale na projektovanje i izgradnju zgrada neto nulte potrošnje i emisije ugljanika, samo njih 16 je u svojim projektima postiglo referentni cilj smanjenja potrošnje energije za 70 procenata, u poređenju sa sličnim konvencionalnim zgradama. Rezultat koji su projektantske kuće postigle kada je u pitanju smanjenje potrošnje energije iznosi u prosjeku 46 odsto.
Kako gradovi mogu uticati na smanjenje emisije ugljenika?
Gradovi poput San Hozea i Berklija zabranjuju priključke na gas u novim stambenim zgradama. Njujork je usvojio niz novih podzakonskih akata uz Zakon o mobilizaciji klime koji pozivaju na renoviranje zgrada u cilju smanjenja emisija gasova staklene bašte za 40 odsto do 2030. Neke svjetske metropole idu korak dalje. Do sada se 96 gradova širom svijeta pridružilo akciji C40 – sve nove zgrade moraju biti ugljenično neutralne.
Rješavanje problema emisija nastalih u sektoru zgradarstva nije samo pitanje net-zero dizajna. Zaista se radi o tome kako živimo, kako radimo i kako zamišljamo naše okruženje – a arhitektura, dizajn i građevinska industrija će morati da u svoju djelatnost da unestu korjenite promjene.
Arhitekte moraju da prihvate dekarbonizaciju kao pitanje socijalne pravde koje zahtijeva rekonstrukciju našeg načina života. Shvatanje principa održivosti mora biti redefinisano kako bismo sagledali ekonomske, socijalne, rasne i klasne dimenzije klimatske krize.
Prir. M.L.-M.M.
Izvor: archive.curbed.com
