Dan obnovljivih izvora energije obilježava se 26. aprila, na godišnjicu nuklearne katastrofe u Černobilju 1986. godine. Ovaj datum simbolično podsjeća na rizike korišćenja nuklearne energije i ističe potrebu za prelaskom na sigurnije, održive i ekološki prihvatljive izvore energije, poput sunca, vjetra, vode i biomase. Iako nije zvanično ustanovljen od strane međunarodnih organizacija, ovaj dan se koristi kao prilika da se promovišu prednosti obnovljivih izvora i podigne svijest o njihovom značaju za budućnost planete.
Globalni i evropski trendovi u oblasti obnovljivih izvora energije
U posljednjim godinama, svijet bilježi značajan porast u korišćenju obnovljivih izvora energije. Prema Međunarodnoj agenciji za energiju (IEA), očekuje se da će obnovljivi izvori činiti gotovo 95% povećanja globalnog energetskog kapaciteta do 2026. godine, pri čemu će solarna i vjetroenergija dominirati ovim rastom.
U Evropskoj uniji, obnovljivi izvori energije činili su 47,4% neto proizvodnje električne energije u 2024. godini, što predstavlja porast od 2,6% u odnosu na prethodnu godinu. Ovaj rast je podstaknut značajnim ulaganjima u projekte vjetro, solarne i hidroenergije širom Evrope, u skladu sa strategijom EU da smanji zavisnost od fosilnih goriva i postigne klimatsku neutralnost do 2050. godine.
Posebno je zapažen rast solarne energije, koja je u prvom kvartalu 2025. godine zabilježila povećanje proizvodnje od preko 30% u odnosu na isti period prethodne godine. Ukupna proizvodnja solarne energije u Evropi tokom ovog perioda iznosila je gotovo 68 teravat-sati (TWh), što je 32% više nego u istom periodu prethodne godine.
Crna Gora: Trenutno stanje i planovi
Prema podacima Eurostata iz 2023. godine, Crna Gora ima 61,5% obnovljivih izvora u proizvodnji energije, po čemu je jedan od lidera u region. Međutim, najveći udio u tome zauzima energija dobijena iz dvije velike hidroelektrane – hidroelektrane Perućica (307 MW) i Piva (342 MW).
Vlada Crne Gore je definisala obavezu da do 2030. godine dostigne 50% udjela energije iz obnovljivih izvora u ukupnoj finalnoj potrošnji, u skladu sa ciljevima Energetske zajednice. To znači da se planira da do tada najmanje polovina ukupne potrošnje energije (uključujući električnu, toplotnu i saobraćaj) bude pokrivena iz obnovljivih izvora. Trenutno visok udio obnovljive električne energije (zahvaljujući hidroelektranama) pruža dobru osnovu, ali za ostvarenje cilja biće potrebna značajna nova ulaganja u solarne i vjetro kapacitete.
Važan korak u pravcu podsticanja investicija jeste donošenje prvog Zakona o korišćenju energije iz obnovljivih izvora (usvojen avgusta 2024). Ovim zakonom Crna Gora uvodi podsticaje kroz tržišne premije umjesto dosadašnjih garantovanih otkupnih cijena, čime će se smanjiti teret subvencija na građane. Takođe, zakon predviđa sprovođenje aukcija za nove projekte obnovljive energije – uz podršku Evropske banke za obnovu i razvoj očekuje se da prve aukcije budu raspisane u toku 2025. godine. Ovo usklađivanje regulative sa EU standardima (transponovanje Direktive 2018/2001) dobilo je pozitivno mišljenje Energetske zajednice i trebalo bi da ubrza ostvarenje nacionalnih OIE ciljeva.
Dan obnovljivih izvora energije podsjeća nas da Crna Gora ima sve preduslove da izgradi energetsku budućnost zasnovanu na čistoj i neiscrpnoj snazi prirode.
Jasmin Murić
